Page 261 - Avariz Ve Cizye 1

5

verilebilen cizye, Osmanl İmparatorluğu'nda uzun süre hane başna toplanmş ve klasik
dönemin geniş vergi tahrirleri, yani saymlar, ayn zamanda cizyeye tâbi gayrimüslim
nüfusun da saym anlamna gelmiştir. Cizye için ayr bir saym yaplmamş, çoğunlukla
doğrudan söz konusu tahrirlerin kapsaml verileri üzerinden hesaplanmş ve toplanmştr.
Bununla birlikte, merkezdeki maliye dairesinin (defterhane-i âmire) zaman zaman kadlar
vastasyla bu verileri ayr bir defterde topladğ da görülmektedir. Tahrir defterlerinin yan
sra bu tür cizye defterlerine, XV. yüzyl sonlarndan itibaren rastlanmasna rağmen, asl artş
XVI. yüzyln son çeyreğinde yaşanmş, bu dönemde yaplan son büyük tahrirlerin bir yan
ürünü olarak çok sayda müstakil cizye defteri düzenlenmiştir. Ancak, müstakil cizye
saymlar, artk büyük tahrirlerin yaplmadğ dönemde, XVII. yüzyl başlarndan itibaren
253
252 260 gerçekleştirilmiş, böylece daha sistemli tutulmuş bir dizi cizye defteri ortaya çkmştr. Bu
saymlar ve defter yenileme işlemi 1856'da cizye vergisi kaldrlncaya kadar merkez
5
hazinesinin en önemli uygulamalarndan biri olarak devam etmiştir.

MALİYEDEN MÜDEVVER DEFTER (MAD. d)
DEFTER NO 03659
katalogunda 03659 numara ile kaytl olan defter, Kayseri Kazâs ile ilgili 1058 / 1648
İstanbul’da Başbakanlk Osmanl Arşivi’nde Maliyeden Müdevver Defterleri
1 tarihleri arasn ihtiva eden gayr-i Müslim reayaya ait Cizye Defteri’dir. Tamam 26 varaktr.
1648 (HİCRÎ 1058) TARİHLİ 648 (HİCRÎ 1058) TARİHLİ
Defter; defter-i cizye-i Kayseriyye, nefer 3023. Yalnz üç bin yirmi üç neferleri cizyeleriyle
tahrir olunmuştur. Baki kalann itmam Asitane-i devlete raci‘dir. Hurrira el-fakir Mehmed el
KAYSERİ CİZYE DEFTERİ AYSERİ CİZYE DEFTERİ kadi-i Medine-i Kayseriyye uffiye anhüma şeklinde bir giriş ile başlamaktadr. Bu kayttan bu
K
cizye defterinin Kayseri Kads Mehmed Efendi tarafndan hazrlandğ anlaşlmaktadr.
Defterin 6–21 sayfalar arasnda şehrin mahalleleri ve buralarda yaşayan gayr-i Müslim
MALİYEDEN MÜDEVVER ALİYEDEN MÜDEVVER nüfus ayr ayr belirtilmiştir. Bu mahallelere bağl olan cemaatlerin isimleri de kaydedilmiştir.
M
Sayfa 21’den itibaren Kayseri şehrine taşradan gelen kimseler zmmî-i perâkende-i Kayseriyye
başlğ altnda, Hazarşah, Gemerek ve Çepni taraflarndan gelenler ayrca belirtilmiştir. Sayfa
26’da defter-i cizye-i nahiye-i Sahra tabi‘ Kayseriyye başlğ altnda bağl köyler ve buralarda
DEFTERİ NO: 03659 EFTERİ NO: 03659
D meskûn olan gayr-i Müslim cemaatler zikredilmiştir. Sayfa 33’den itibaren Koramaz
Nahiyesi’ne bağl köylerle beraber karşk olarak Cebel-i Ali, Cebel-i Erciyes ve Kustere
Nahiyesi’ne bağl köyler kaydedilmiştir. Son ksmda Tomarza ve yakn köylerden bazlarnn

Ahmed Paşa’nn Camii ve imaretine vakfedilmesi ile ilgili bir kayt bulunmaktadr.

H
Hazırlayan azırlayan

Prof. Dr. Mehmet İNBAŞI rof. Dr. Mehmet İNBAŞI
P

5 O. Özel, ayn makale.