Page 325 - Avariz Ve Cizye 1

5

verilebilen cizye, Osmanl İmparatorluğu'nda uzun süre hane başna toplanmş ve klasik
dönemin geniş vergi tahrirleri, yani saymlar, ayn zamanda cizyeye tâbi gayrimüslim
nüfusun da saym anlamna gelmiştir. Cizye için ayr bir saym yaplmamş, çoğunlukla
doğrudan söz konusu tahrirlerin kapsaml verileri üzerinden hesaplanmş ve toplanmştr.
Bununla birlikte, merkezdeki maliye dairesinin (defterhane-i âmire) zaman zaman kadlar
vastasyla bu verileri ayr bir defterde topladğ da görülmektedir. Tahrir defterlerinin yan
sra bu tür cizye defterlerine, XV. yüzyl sonlarndan itibaren rastlanmasna rağmen, asl artş
XVI. yüzyln son çeyreğinde yaşanmş, bu dönemde yaplan son büyük tahrirlerin bir yan
ürünü olarak çok sayda müstakil cizye defteri düzenlenmiştir. Ancak, müstakil cizye
saymlar, artk büyük tahrirlerin yaplmadğ dönemde, XVII. yüzyl başlarndan itibaren
gerçekleştirilmiş, böylece daha sistemli tutulmuş bir dizi cizye defteri ortaya çkmştr. Bu
324
318
saymlar ve defter yenileme işlemi 1856'da cizye vergisi kaldrlncaya kadar merkez
5
hazinesinin en önemli uygulamalarndan biri olarak devam etmiştir.

MALİYEDEN MÜDEVVER DEFTER (MAD.d)
DEFTER NO 05856
İstanbul’da Başbakanlk Osmanl Arşivi’nde Maliyeden Müdevver Defterleri
katalogunda 05856 numara ile kaytl olan defter, Kayseri Kazâs ile ilgili Receb 1102 / Nisan
1691tarihini taşyan gayr-i Müslim reayaya ait Cizye Defteri’dir. Tamam 26 varaktr.
Defter; Mahalline kayd olub hfz oluna. Ber mûceb-i defter-i cizyedar. Berây- cizye-i
gebrân ma‘a Yahudiyan- kazâ-i Kayseriyye 5 Receb 1102. An tahvili-i Es-Seyyid Es‘ad Ağa
kâtib-i Mustafa Efendi şeklindeki bir giriş ile başlamaktadr. Bu kayttan Kayseri Kads
Mustafa Efendi’nin kâtibi olan Esad Ağa tarafndan Receb 1102 / Nisan 1691 tarihinde
hazrlandğ anlaşlmaktadr. Defterde Rum ve Ermeni reayadan başka Yahudi nüfusun da
kaydedildiği görülmektedir.

Defterde 3–15 sayfalar arasnda, şehirdeki mahalleler ve buralarda yaşayan gayr-i
Müslimler kaydedilmiştir. Sayfa 16’dan itibaren Bundan aşağ Medine-i mezbûreye tabi olan
kura‘lârdr ki zikr olunur başlğ altnda Kayseri’ye bağl köyler ve buralarda yaşayan gayr-i
Müslimler zikredilmiştir. Bu bölümde köylerde yaşayan gayr-i Müslim reayann ödedikleri
cizyelere göre a‘lâ, evsat ve ednâ olmak üzere guruplara ayrldğ ve ona göre cizye tahakkuk
ettirildiği görülmektedir. Defterde ayn isimlerin baz yerlerde ayn şekilde yazlmasna
rağmen baz yerlerde de farkl harflerle yazldğ görülmektedir. Bu durumda kâtibin yazma
şekli esas alnmş, nasl telaffuz edilmişse ayn şekilde okunmuştur.
Baz isimlerin okunmasnda da epey zorluklar yaşanmştr. Buna rağmen elimizden

geldiği kadar doğru okunmaya ve telaffuz edilmeye çalşlmştr. Yine de gözden kaçan
hususlar, okuyucularn hoşgörüsüne braklmştr.

5 O. Özel, ayn makale.