Page 181 - Kayseri Ansiklopedisi Cilt 4

[1614] 172 / KEŞ KAYSER‹ ANS‹KLOPED‹S‹

telif edilen eserlerin bilinenlerinden en 12. Kâinatın ötesinde boşluk (hala) oldu-
eskisi olup eseri, İbn Kemal olarak bili- ğunu iddia eden kelâmcıların iddiaları-
nen İlyas b. Ahmed el-Kayserî 1101-1105 nın reddi hakkında,
yılları arasında Farsça olarak Kayseri’de 13. Dünyanın iklim kuşaklarına göre
kaleme aldı. İbn Kemal bu eserini Daniş- sınıflanması hakkında.
mendliler* Devleti’nin kurucusu Emir İkinci bölüm iki başlık altında incelen-
Gazi* Melik Ahmed’e (Gümüştekin) ithaf mektedir: Birinci başlık Peygamberlerin
etmiştir. Eserin şu ana kadar bilinen tek şehadet ve ittifakları, ikinci başlık filozof-
nüshası İstanbul Süleymaniye Kütüpha- ların görüş ve iddialarının izahı ve âlemin
nesinde 5426 nu. ile kayıtlıdır. Eser, 1327 genel şekli hakkındadır. Üçüncü bölüm
yılında Şeyh Ali b. Dusti Huda el-Ankaravî ise nefs-i natıkanın mahiyetine dairdir.
tarafından istinsah edildi (çoğaltıldı). Bu bölümde filozofların görüşleri karşı-
Eserin müellifi olan İlyas b. Ahmed laştırılarak Aristoteles’in görüşleri
el-Kayserî hakkında detaylı bilgi bulun- benimsenmektedir. Dördüncü ve son
mamaktadır. Kendisinin Kayseri şehri bölüm ise nefs-i natıkanın mutluluk ve
muhafızı olduğu düşünülmektedir. mutsuzluk konusuna ayrılmıştır.
Keşfü’l-Akabe’nin yazıldığı yıllarda Kay- Eserdeki iki âlem, ruh ve ruhun bir
seri, Danişmendlilerin* hâkimiyeti (1071- âlemden diğer bir âleme yükselmesi bağ-
1164) altında bulunuyordu. lamındaki edebî ve felsefi tasarımlar ile
Kitabın asıl konusu felsefe (hikmet) cennet ve cehennem tasvirleri gerçekten
olmasına rağmen coğrafya ve astronomi çarpıcıdır. Bu görüşleriyle Ebü’l-Alâ
ile ilgili bilgilere de yer verilmektedir. el-Ma’arrî (973-1057), İbnü’l-Arabî (1165-
Eser dört bölümden oluşmaktadır. İlk 1240), Dante (1265-1321) gibi düşünürler-
bölümde 13 başlık bulunmaktadır: le kıyaslanabilecek yetkin görüşler ortaya
1. Âlemin küre şeklinde olduğu, dünyanın koymaktadır.
da küre şeklinde olup kâinatın merkezin- Selçuklular Dönemi*’nden (1026-1300)
de olduğu ileri sürülmekte ve ispata çalı-
şılmaktadır, itibaren İslam dünyasında birtakım şart-
2. Dünyanın yuvarlak olduğunun, ay lar sonucu felsefi ve bilimsel tefekkürün
tutulması olayının çeşitli bölgelerde fark- yavaş yavaş zayıflamaya başladığı bir
lı saatlerde görülmesi ve ispatı hakkında- vakıadır. Bununla birlikte Gazzâlî ve
dır, onun çizgisindeki Kâdı Abdülmecid
3. Dünyanın dörtte üçünün su ile kaplı Herevî, Emîr Kemaleddin Kâmiyar gibi
olduğu ve su yüzeyinin küre şeklinde kelam ve fıkıh bilginleri bu dönemde
olup karaların denizden çıkış sebebinin dikkat çekmiştir. Fahreddin er-Râzî’nin
ise güneşin cazibesi olduğu hakkındadır, öğrencileri ise Konya ve Kayseri medre-
4. Su küresini örten hava tabakası hak- selerinde tedrisat yapmışlar, Kadı Sıra-
kında, ceddin Urmevî, Kadı İzzeddin Urmevî
5. Hava tabakasının da ateş ile kaplı oldu- gibi âlimler felsefe ve mantık alanlarında
ğu hakkında, eserler yazmıştır.
6. Dünyada meskûn olan ve olmayan Keşfü’l-Akabe, Türklerin XII. yüzyıla
yerler hakkında, kadar ilimle meşgul olmadıkları, daha
7. Dünyanın yüzölçümü hakkında, çok fütuhatla uğraştıkları iddialarına
8. Batlamyus’un dünyadaki iklim kuşak- karşı Türklerin ilimle meşgul olduklarını
ları ve bu kuşaklarda bulunan belde ve göstermesi bakımından önemlidir. İbn
kavimler hakkında, Kemal’in eserini ithaf ettiği Melik Ahmed
9. İklim kuşaklarının boyutları, gece ve Gazi’nin etrafında fazıl ve filozoflar
gündüz farkının iklim kuşaklarındaki bulunduğunu, hükümdarın bunların
durumu hakkında, görüşlerine itibar ettiğini belirtmesi de
10. Meskûn olmayan kuzey ve güney Anadolu Selçuklularının ilim ve düşünce
kutuplarda gece ve gündüz durumları ve hayatını göstermesi bakımından dikkat
iklim şartları hakkında, çekicidir. Eser ayrıca Danişmendliler
11. Dünyanın hareketsiz oluşunun izah ve hakkında birinci elden bilgiler sunması, o
ispatı hakkında, günkü bilim ve felsefe anlayışını yansıt-