Page 259 - Kayseri Ansiklopedisi Cilt 1

KAYSER‹ ANS‹KLOPED‹S‹ BOY / 261

BO YA CI LIK ka y›t la r›n da da yüz ler ce ai le nin ceh ri lik
Ana do lu’da XVI. yüz y›l dan iti ba ren bu lu - sa hi bi ol du ğu gö rül mek te dir. Öy le an la ş› -
nan bel li baş l› bo ya ha ne ler den bi ri Kay - l› yor ki, Sa na yi Dev ri mi’nden son ra bi le
se ri Bo ya ha ne si dir. Bu ra da hem bo ya Kay se ri’de ki ceh ri ye tiş ti ri ci li ği öne mi ni
üre til mek te hem de ku maş (ipek, yün, pa - ko rudu. ‹n gil te re, bu bit ki nin en önem li
muk, ke ten vs.) ve ip (yün ve ya pa muk) al› c› la r›n dan bi ri ol du ğu için Kay se ri’de
bo yan mak tay d›. Kay se ri d› ş›n da To kat, bir kon so los luk da hi açtı.
An ka ra, Bur sa, Ço rum, Kü tah ya, Ada na, Sa na yi Dev ri mi’nden son ra, ta bii bo ya la -
Ma raş, An tep bo ya ha ne le ri, yük sek ge li re r›n üre til di ği bo ya ha ne ler öne mi ni yi tir di.
sa hip bo ya ha ne mer kez le riy di. An cak, bu dö ne me ge lin ce ye ka dar ve bil -
Bo ya ma iş le mi nin ya p›l d› ğ› bu bo ya ha - has sa XVI ve XVII. yüz y›l lar da yük sek ge -
ne le re “mas ba ğa”; bu iş le uğ ra şan bo ya - lir li ve ge niş iş hac mi ne sa hip bo ya ha ne ler
c› la ra da “seb bağ” de nil mek tey di. Bo ya - bu lun mak tay d›. Ver gi ka y›t la r›n dan ve
ha ne ler, Os man l› sos yal ya p› s› için de mah ke me ka y›t la r›n dan bu nu tes pit et -
bin ler ce ha ne nin ge çi mi ni te min et ti ği mek müm kün dür. Bu dö nem de yük sek
yer ler ol du ğu ka dar, dev let büt çe si aç› - ge lir li bo ya ha ne ler den olan Kay se ri Bo -
s›n dan da önem li ver gi kay na ğ› ola rak ya ha ne si nin ge li ri, Kay se ri San ca ğ› ’n›n
önem arz et mek tey di. Bü yük bo ya ha ne - bağ l› bu lun du ğu Ka ra man Bey ler be yi’ne
ler den “bo ya ha ne” ad›y la ör fi ver gi tü - tah sis edil miş has s›n bir k›s m› n› oluş tur -
rün den ver gi al› n›r d›. Bu iti bar la bo ya ha - mak tay d›. Bu mik tar Kay se ri Ka d› s› ’n›n
ne te ri mi ki mi za man ger çek bir iş ye ri, ma ka m›n da tes lim edi lip kay de dil di ğin -
ki mi za man da bir ma li bi rim kar ş› l› ğ› ola - den, bo ya ha ne nin y›l l›k ge li ri ve de ğe ri nin
rak kul la n›l m›ş t›r. Kay se ri ve di ğer bü yük he sap lan ma s› ya da en az›n dan tah min
bo ya ha ne ler de muh te lif bit ki ler den de ği - edil me si müm kün ol muş tur. Bu ve ri le re
şik renk ler el de edi lir ve el de edi len bu ta - gö re 1585’te 111.000 ak çe olan Kay se ri
bii bo ya lar la her tür ip (yün), ku maş ve de - Bo ya ha ne si nin ge li ri, 1592-93’te 130.000
ri bo ya n›r d›. K›r m› z› renk için kök bo ya, ak çe iken 1608-09’da önem li bir dü şüş
ma vi renk için da ha çok it hal edi len çi vit; gös ter di (36.000’den az), 1637’den
sa r› renk için ceh ri* ve ala ceh ri de ni len 1656’ya ka dar sa bit (64.000 ak çe) kal dı.
bit kilerden bun la r›n ya n› s› ra ma z›, pa la - Bu ha liy le Kay se ri Bo ya ha ne si Si ve rek,
mut, ce viz vs. bit ki ler den fay da la n› l›r d›. An tep, An ka ra bo ya ha ne le ri öl çe ğin de
Bu bit ki ler den ceh ri ve ala ceh rinin, Kay - gö rün mek te dir. Söz ko nu su bo ya ha ne -
se ri ve ci va r›n da bol mik tar da ye tiş ti ril - nin fa ali yet le ri Os man l› sos yal ve eko no -
me si Kay se ri’de bo ya c› l› ğ›n ve bo ya ha ne - mik den ge le ri ne bağ l› ola rak de ğişti. Me -
nin bü yük çap ta fa ali yet gös ter me si nin te - se la XVII. yüz y› l›n baş la r›n da ya şa nan
mel ne de ni ol muş tu. El de edi len sa r› bo - Ce lâ lî ‹s yan la r›*, ti ca ret yol la r› n›n gü ven -
ya, ipek li ve pa muk lu ku maş do ku ma s›n - li ği ni bü yük öl çü de boz du ğun dan Kay se -
da kul la n› l›r d›. Ceh ri, özel sa rı ren gi ile ri’de al› n›p sa t›l d› ğ› bi li nen Ada na pa mu -
Kay se ri’de özel lik le de ri le rin bo yan ma - ğu nun ge ti ril me sin de ak sak l›k la ra se bep
sın da kul la nı lır dı. Bu nun la bo ya nan de ri - ol du ve bu da Kay se ri Bo ya ha ne si’nin ge -
ye “sa rı sah ti ya n” de ni lir di ve çok meş - lir le ri ni cid di öl çü de azalt tı. Ay r› ca bo ya -
hur du. Ceh ri ay rı ca kim ya sal özel li ği ne - ha ne de bo ya s› k›n t› s› da çe kil miş ol ma l› -
de niy le di ğer bo ya la ra ka tı la rak bu bo ya - d›r. Yi ne bu kar ma şa se be biy le ol sa ge rek
la rın sa bit len me si ve uzun ömür lü ol ma - 1608-1609’da bo ya ha ne k› sa sü re li ka -
sı sağ la nır dı. Bu bo ya n›n baş l› ca al› c› s› ‹n - pan dı. 1637’den son ra bo ya ha ne nin ge li -
gi liz ler di. Ceh ri nin üre tim ka pa si te si ni ri nin sa bit gö rün me si, fa ali ye ti nin ve ge li -
gös ter me si aç› s›n dan XIX. yüz y› l›n ilk ya - ri nin bu dü zey de kal d› ğ› n›n gös ter ge si ol -
r› s›n da ki ra kam önem li bir gös ter ge dir. ma sa ge rek tir. Zi ra bu ta rih ten iti ba ren
Zi ra 1840’lar da Kay se ri ve ci va r›n da 450 Kay se ri Bo ya ha ne si nin ge li ri, va k›f hâ li -
ton ceh ri ye tiş ti ril di ği ka y›t lar dan tes pit ne dö nüş tü rül dü. XVIII. yüz y› la ge lin di -
edil miş tir. 1843 ta rih li Kay se ri Te met tu at ğin de Bur sa, To kat, Amas ya, Gi re sun ve