Page 194 - Avariz Ve Cizye 1

193
186
186 187
4 4 4 5

Osmanlı maliye bürokrasisinin değişik kalemlerince hazırlanmıştır. Diğer bir ifadeyle, tahrir, smanlı maliye bürokrasisinin değişik kalemlerince hazırlanmıştır. Diğer bir ifadeyle, tahrir, smanlı maliye bürokrasisinin değişik kalemlerince hazırlanmıştır. Diğer bir ifadeyle, tahrir,
O O verilebilen cizye, Osmanlı İmparatorluğu'nda uzun süre hane başına toplanmış ve klasik
a a dönemin geniş vergi tahrirleri, yani sayımları, aynı zamanda cizyeye tâbi gayrimüslim
avarız ve cizye defterleri merkez hazinesinin gelir kaynaklarının tümünün tespitini hedefleyen varız ve cizye defterleri merkez hazinesinin gelir kaynaklarının tümünün tespitini hedefleyen varız ve cizye defterleri merkez hazinesinin gelir kaynaklarının tümünün tespitini hedefleyen
a a nüfusun da sayımı anlamına gelmiştir. Cizye için ayrı bir sayım yapılmamış, çoğunlukla
aynı bürokrasinin ve aynı sayım geleneğinin farklı dönemlerdeki farklı ürünleridir. Tahrir ynı bürokrasinin ve aynı sayım geleneğinin farklı dönemlerdeki farklı ürünleridir. Tahrir ynı bürokrasinin ve aynı sayım geleneğinin farklı dönemlerdeki farklı ürünleridir. Tahrir
defterleri esas olarak timar sistemi çerçevesinde merkezi hazineyi ilgilendiren çok çeşitli vergi efterleri esas olarak timar sistemi çerçevesinde merkezi hazineyi ilgilendiren çok çeşitli vergi efterleri esas olarak timar sistemi çerçevesinde merkezi hazineyi ilgilendiren çok çeşitli vergi doğrudan söz konusu tahrirlerin kapsamlı verileri üzerinden hesaplanmış ve toplanmıştır.
d d
k k Bununla birlikte, merkezdeki maliye dairesinin (defterhane-i âmire) zaman zaman kadılar
kalemlerini içerirken, avarız ve cizye defterleri, XVII. yüzyılda merkezi hazinenin en önemli alemlerini içerirken, avarız ve cizye defterleri, XVII. yüzyılda merkezi hazinenin en önemli alemlerini içerirken, avarız ve cizye defterleri, XVII. yüzyılda merkezi hazinenin en önemli
g g vasıtasıyla bu verileri ayrı bir defterde topladığı da görülmektedir. Tahrir defterlerinin yanı
gelir kaynakları haline gelen avarız ve cizye vergileriyle ilgilidir. Her iki vergi de tek tek elir kaynakları haline gelen avarız ve cizye vergileriyle ilgilidir. Her iki vergi de tek tek elir kaynakları haline gelen avarız ve cizye vergileriyle ilgilidir. Her iki vergi de tek tek
veya gruplar halinde şahıslardan alındığı için, avarız ve cizye defterleri yalnızca bu vergilere ya gruplar halinde şahıslardan alındığı için, avarız ve cizye defterleri yalnızca bu vergilere ya gruplar halinde şahıslardan alındığı için, avarız ve cizye defterleri yalnızca bu vergilere sıra bu tür cizye defterlerine, XV. yüzyıl sonlarından itibaren rastlanmasına rağmen, asıl artış
ve ve
t t tâbi nüfusla ilgili veriler içermektedir; bu bakımdan, timar sistemini esas alarak hazırlanan âbi nüfusla ilgili veriler içermektedir; bu bakımdan, timar sistemini esas alarak hazırlanan âbi nüfusla ilgili veriler içermektedir; bu bakımdan, timar sistemini esas alarak hazırlanan XVI. yüzyılın son çeyreğinde yaşanmış, bu dönemde yapılan son büyük tahrirlerin bir yan
tahrir defterlerinden farklıdırlar.
tahrir defterlerinden farklıdırlar.ahrir defterlerinden farklıdırlar. 4 4 4 ürünü olarak çok sayıda müstakil cizye defteri düzenlenmiştir. Ancak, müstakil cizye
t
Fethedilen topraklar, bir Osmanlı eyaleti haline getirildiğinde cizye vermekle mükellef ethedilen topraklar, bir Osmanlı eyaleti haline getirildiğinde cizye vermekle mükellef ethedilen topraklar, bir Osmanlı eyaleti haline getirildiğinde cizye vermekle mükellef sayımları, artık büyük tahrirlerin yapılmadığı dönemde, XVII. yüzyıl başlarından itibaren
F F
dur gerçekleştirilmiş, böylece daha sistemli tutulmuş bir dizi cizye defteri ortaya çıkmıştır. Bu
dur
durumda olanların tahriri, bölgenin kadısı tarafından yapılır, hazırlanan defterlere defter-i umda olanların tahriri, bölgenin kadısı tarafından yapılır, hazırlanan defterlere defter-i umda olanların tahriri, bölgenin kadısı tarafından yapılır, hazırlanan defterlere defter-i
cizye-i gebrân adı verilirdi. Asıl defter olarak nitelendirilen bu nüsha, iki kopya halinde izye-i gebrân adı verilirdi. Asıl defter olarak nitelendirilen bu nüsha, iki kopya halinde izye-i gebrân adı verilirdi. Asıl defter olarak nitelendirilen bu nüsha, iki kopya halinde sayımlar ve defter yenileme işlemi 1856'da cizye vergisi kaldırılıncaya kadar merkez
c c
5
hazırlanır, biri hazineye gider, diğeri ise beylerbeylik merkezinde saklanırdı. Yapılan tahrirler zırlanır, biri hazineye gider, diğeri ise beylerbeylik merkezinde saklanırdı. Yapılan tahrirler zırlanır, biri hazineye gider, diğeri ise beylerbeylik merkezinde saklanırdı. Yapılan tahrirler
ha ha hazinesinin en önemli uygulamalarından biri olarak devam etmiştir.
ise bir süre sonra yenilenmek zorundaydı. Ancak bu tahrirler uzun süre yenilenmediğinden se bir süre sonra yenilenmek zorundaydı. Ancak bu tahrirler uzun süre yenilenmediğinden se bir süre sonra yenilenmek zorundaydı. Ancak bu tahrirler uzun süre yenilenmediğinden
i i
öl öl MALİYEDEN MÜDEVVER DEFTER (MAD.d)
ölüm, doğum, göç, ihtida gibi değişikliklerin tespit edilemediği ve mevcut defterlerin tam üm, doğum, göç, ihtida gibi değişikliklerin tespit edilemediği ve mevcut defterlerin tam üm, doğum, göç, ihtida gibi değişikliklerin tespit edilemediği ve mevcut defterlerin tam
ol ol DEFTER NO 01208
olarak gerçek durumum yansıtmadığı görülmektedir. Bununla beraber, cizye için düzenli arak gerçek durumum yansıtmadığı görülmektedir. Bununla beraber, cizye için düzenli arak gerçek durumum yansıtmadığı görülmektedir. Bununla beraber, cizye için düzenli
o o
olarak her üç yılda bir nev-yafte yılı adıyla genel bir teftiş yapılır, ölüler kayıttan düşülür, larak her üç yılda bir nev-yafte yılı adıyla genel bir teftiş yapılır, ölüler kayıttan düşülür, larak her üç yılda bir nev-yafte yılı adıyla genel bir teftiş yapılır, ölüler kayıttan düşülür, İstanbul’da Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde Maliyeden Müdevver Defterleri
he he
herhangi bir sebeple gözden kaçıp deftere işlenmeyenlerle cizye mükellefi durumuna gelenler rhangi bir sebeple gözden kaçıp deftere işlenmeyenlerle cizye mükellefi durumuna gelenler rhangi bir sebeple gözden kaçıp deftere işlenmeyenlerle cizye mükellefi durumuna gelenler katalogunda 01208 numara ile kayıtlı olan defter, Kayseri Kazâsı ile ilgili Ramazan 1021-
i i
ilave olarak kaydedilirdi. Bu teftişler sırasında önceden tespit edilmiş olan cizye mükellefi lave olarak kaydedilirdi. Bu teftişler sırasında önceden tespit edilmiş olan cizye mükellefi lave olarak kaydedilirdi. Bu teftişler sırasında önceden tespit edilmiş olan cizye mükellefi Şaban 1022 / Kasım 1612 – Ekim 1613 tarihleri arasını ihtiva eden gayr-i Müslim reayaya ait
sayısının hükümetin talimatı çerçevesinde düşürülmemesine dikkat edilirdi. Ayrıca başka bir ayısının hükümetin talimatı çerçevesinde düşürülmemesine dikkat edilirdi. Ayrıca başka bir ayısının hükümetin talimatı çerçevesinde düşürülmemesine dikkat edilirdi. Ayrıca başka bir Cizye Defteri’dir. Tamamı 33 varaktır. Defter; Defter-i oldur ki nefs-i Kayseriye’de ve
s s
böl
bölgedeki yabancılarla yolcuların bulundukları yerde cizye ödemeleri usulü 1691 cizye gedeki yabancılarla yolcuların bulundukları yerde cizye ödemeleri usulü 1691 cizye gedeki yabancılarla yolcuların bulundukları yerde cizye ödemeleri usulü 1691 cizye
böl nevahisinde vaki‘ keferenin cizyeleri birkaç senedir ki dersaadetden bin sekiz yüz haraca
reformundan sonraki fermanlarda yer almaya başlamıştır. eformundan sonraki fermanlarda yer almaya başlamıştır. eformundan sonraki fermanlarda yer almaya başlamıştır. maktu‘ olub eyle olan minvâl-i meşruh üzere cem‘ olunur iken husus-ı maktu‘-ı meşruh
r r
Avarız ve cizye gelirleri, bu vergilerin toplanması XVII. yüzyıl başlarından itibaren varız ve cizye gelirleri, bu vergilerin toplanması XVII. yüzyıl başlarından itibaren varız ve cizye gelirleri, bu vergilerin toplanması XVII. yüzyıl başlarından itibaren olmağın hala müceddeden tahrir ve sebt ve bin yigirmi bir Ramazanü’l-mübarekinin
A A
defterhanenin en önemli işi haline gelmiştir. Bunun en önemli göstergelerinden biri, efterhanenin en önemli işi haline gelmiştir. Bunun en önemli göstergelerinden biri, efterhanenin en önemli işi haline gelmiştir. Bunun en önemli göstergelerinden biri,
d d gurresinden bin yigirmi iki Şa‘banı gayetine varınca lazım olan cizye-i şer’iyelerinin cem‘ ve
D D tahsil tevkif ve tefvîz olunub emr-i celilü’l-kadir varid olmağın.. şeklindeki bir giriş ile
Defterhane-i Âmire’de 1570'lerle 1604–5 tarihleri arasında cizye gelirlerinin kayıtlarını tutan efterhane-i Âmire’de 1570'lerle 1604–5 tarihleri arasında cizye gelirlerinin kayıtlarını tutan efterhane-i Âmire’de 1570'lerle 1604–5 tarihleri arasında cizye gelirlerinin kayıtlarını tutan
yeni bir kalem olan muhasebe-i cizye kalemi ortaya çıkmasıdır. Bu kalemde XVII. yüzyıl eni bir kalem olan muhasebe-i cizye kalemi ortaya çıkmasıdır. Bu kalemde XVII. yüzyıl eni bir kalem olan muhasebe-i cizye kalemi ortaya çıkmasıdır. Bu kalemde XVII. yüzyıl başlamaktadır. Defterdeki tarih ise; Tahriren fi evâhir-i şehr-i Ramazanü’l-mübarek sene ihda
y y
başlarında 3 olarak görülen kâtip sayısı, yüzyılın ilk çeyreğinde 19’a çıkmıştır. Ayrıca, aşlarında 3 olarak görülen kâtip sayısı, yüzyılın ilk çeyreğinde 19’a çıkmıştır. Ayrıca, aşlarında 3 olarak görülen kâtip sayısı, yüzyılın ilk çeyreğinde 19’a çıkmıştır. Ayrıca,
b b ve ‘işrîn ve elf hicreti’n-nebeviyye aleyhi’s-salâvat şeklinde olup Ramazan 1021 / Kasım 1612
yüzyılın ikinci yarısında cizye vergisi ziyadeleri için ek bir kalem daha kurulmuştur. Aynı üzyılın ikinci yarısında cizye vergisi ziyadeleri için ek bir kalem daha kurulmuştur. Aynı üzyılın ikinci yarısında cizye vergisi ziyadeleri için ek bir kalem daha kurulmuştur. Aynı şeklinde belirtilmiştir.
y y
ş ş
şekilde, avarız vergilerinin toplanması ve sayımlarının yapılmasından sorumlu olan mevkufat ekilde, avarız vergilerinin toplanması ve sayımlarının yapılmasından sorumlu olan mevkufat ekilde, avarız vergilerinin toplanması ve sayımlarının yapılmasından sorumlu olan mevkufat Kayseri Kazâsı’na bağlı nahiyeler ayrıca belirtilmeden Cebel-i Ali Nahiyesi’ne bağlı
k k
kalemi 1560'lardan itibaren genişlemeye başlamıştır. Bu olgular klasik dönemin tahrirlerinin alemi 1560'lardan itibaren genişlemeye başlamıştır. Bu olgular klasik dönemin tahrirlerinin alemi 1560'lardan itibaren genişlemeye başlamıştır. Bu olgular klasik dönemin tahrirlerinin Talas köyünden başlayarak Sahra Nahiyesi’ne bağlı Erkilet ve Molu köyleri tahrir edilmiştir.
esas olarak sona ermesiyle birlikte defterhanenin asla işlevini yitirmediğini, aksine, yeni sas olarak sona ermesiyle birlikte defterhanenin asla işlevini yitirmediğini, aksine, yeni sas olarak sona ermesiyle birlikte defterhanenin asla işlevini yitirmediğini, aksine, yeni
e e Sayfa 1’den 39’a kadar bağlı köyler tahrir edilirken, sayfa 39’dan itibaren Mahalle-i
gelişmelere uyum sağladığını, hatta daha da genişleyerek yeni dönemin çok yönlü mali elişmelere uyum sağladığını, hatta daha da genişleyerek yeni dönemin çok yönlü mali elişmelere uyum sağladığını, hatta daha da genişleyerek yeni dönemin çok yönlü mali
g g Ermeniyân der nefs-i şehr başlığı altında şehirde yaşayan Ermeniler mahalleler halinde
i i
işlemlerinde yoğunlaştığını göstermektedir. Söz konusu dönemde geleneksel sayım şlemlerinde yoğunlaştığını göstermektedir. Söz konusu dönemde geleneksel sayım şlemlerinde yoğunlaştığını göstermektedir. Söz konusu dönemde geleneksel sayım kaydedilmiştir. Sayfa 45’ten itibaren ise, Mahalle-i Rûmiyan-ı içre der nefs-i şehr başlığı
uygulaması, defterhanenin en önemli ve rutin işlerinden biri olmaya devam etmiş, aynı ygulaması, defterhanenin en önemli ve rutin işlerinden biri olmaya devam etmiş, aynı ygulaması, defterhanenin en önemli ve rutin işlerinden biri olmaya devam etmiş, aynı
u u altında Rumlar tahrir edilmişlerdir. Sayfa 52’den itibaren kayseri şehrine taşradan gelen
uygulama bu defa müstakil avarız ve cizye tahrirleri şekline dönüşmüştür. ygulama bu defa müstakil avarız ve cizye tahrirleri şekline dönüşmüştür. ygulama bu defa müstakil avarız ve cizye tahrirleri şekline dönüşmüştür.
u u kimseler kaydedilmiştir. Gayr-i Müslimlerin geldikleri kazalar, Sis, Elbistan, Darende ve
O O Sivas’tır. Bunlardan başka Zamantı ve Gemerek taraflarından da gelenler ayrıca
Osmanlı İmparatorluğu'nda cizye en önemli vergi kalemlerinden biriydi. Merkez smanlı İmparatorluğu'nda cizye en önemli vergi kalemlerinden biriydi. Merkez smanlı İmparatorluğu'nda cizye en önemli vergi kalemlerinden biriydi. Merkez
hazinesi (beytülmal) adına görevlilerce doğrudan toplanan ve zaman zaman iltizama da azinesi (beytülmal) adına görevlilerce doğrudan toplanan ve zaman zaman iltizama da azinesi (beytülmal) adına görevlilerce doğrudan toplanan ve zaman zaman iltizama da
h h kaydedilmiştir. Defterin son kısmında, Kayseri Sancakbeyi Bektaş Bey’in ismi ve Kayseri
kadısının mührü bulunmaktadır.

4 4 4 Bu bilgiler Oktay Özel’in; Oktay Özel, “Avarız ve Cizye Defterleri”, Osmanlı Devleti'nde Bilgi ve İstatistik, Bu bilgiler Oktay Özel’in; Oktay Özel, “Avarız ve Cizye Defterleri”, Osmanlı Devleti'nde Bilgi ve İstatistik, Bu bilgiler Oktay Özel’in; Oktay Özel, “Avarız ve Cizye Defterleri”, Osmanlı Devleti'nde Bilgi ve İstatistik,

Halil İnalcık & Şevket Pamuk (ed.), Ankara 2001, 35–50; Oktay Özel, “Osmanlı Demografi Tarihi Açısından alil İnalcık & Şevket Pamuk (ed.), Ankara 2001, 35–50; Oktay Özel, “Osmanlı Demografi Tarihi Açısından alil İnalcık & Şevket Pamuk (ed.), Ankara 2001, 35–50; Oktay Özel, “Osmanlı Demografi Tarihi Açısından
H H
A
Avarız ve Cizye Defterleri” www.bilkent.edu.tr/~oozel/av1.doc 17.11.2008. Adlı makalelerinden özet olarak www.bilkent.edu.tr/~oozel/av1.doc 17.11.2008. Adlı makalelerinden özet olarak www.bilkent.edu.tr/~oozel/av1.doc 17.11.2008. Adlı makalelerinden özet olarak
Avarız ve Cizye Defterleri” varız ve Cizye Defterleri”
a a alınmıştır. lınmıştır. lınmıştır. 5 O. Özel, aynı makale.