Page 79 - Kayseri Ansiklopedisi Cilt 4

[1510] 70 / KAY KAYSER‹ ANS‹KLOPED‹S‹

kabe”, “esatir” ve “mitoloji” terimleri Büyücü ve üfürükçülerle ilgili olarak
yaygınlık kazanmıştır. Bunun yanında anlatılanlar, f) Tabiat hakkında olanlar, g)
efsaneyi Kazaklar “anız”, Kırgızlar “ula- Esrarlı bir gücü olduğuna inanılan hay-
mış”, Uygurlar “epsane”, Başkurtlar ve van ve bitkiler hakkında anlatılan efsane-
Tatarlar ise “legende” ve “rivayet” terim- ler.
leriyle karşılamışlardır. Dinî efsaneler: Bu efsaneler din büyükle-
Alışılmamış, tuhaf ve ekseriyetle huzur- rinin hayatını, savaşlarını, mücadelelerini
suzluk meydana getiren şeylerden, şekil- konu edinirler.
lerden ve hadiselerden bahseden efsane-
nin belli bir biçimi ve kendine özgü Kayseri’den Derlenmiş Efsane Örnekleri
üslubu yoktur. Kalıplaşmış, kurallı Efsaneye göre Erciyes eteklerinde yaşa-
biçimleri olmayan, düz konuşma dili ile yan Ercişler kabilesi beyinin kızı Ciş
bildirilen bir anlatı türüdür. Hatun çok güzeldir. Zamanın birinde bir
Efsanenin en önemli özelliği inandırıcılı- gün Ali Dağı’nın eteklerine uzak diyarlar-
ğıdır. Onun bahsettiği şeyler belli bir dan bir yiğit gelir. Ciş Hatun’u görür ve
zamana, zemine ve kişiye bağlı olarak görür görmez de ona âşık olur. Babasın-
anlatıldığından dinleyenler onu doğru, dan kızı istetmeye karar verir. Horasan
gerçekten olmuş diye kabul eder. uluları, alplerle beraber babasından kızı-
Araştırmacılar efsaneler hakkında çeşitli nı isterler. Kızın babası delikanlıyı, mert-
sınıflandırmalar yapmışlardır. Çeşitli liğini, dürüstlüğünü beğenir ancak bir
sözlü edebiyat ürünleri hakkında katalog şartı vardır. Onu yerine getirirse kızını
düzenleme çalışmalarını başlatan İnter- verecektir. Erciyes’in zirvesinde yaşayan
national Societyfor Folk-Narrati ve Rese- ve ateş üfleyen bir ejderha vardır. Bu
arch (Uluslararası Halk Anlatısı Araştır- ejderhadan insanlar çok korkmaktadır.
maları Kurumu) efsaneleri dört bölümde İşte delikanlı bu ejderhayı öldürürse kızı-
sınıflandırmıştır. Bu dört ana bölüm ve nı verebileceğini söyler.
alt başlıkları şu şekildedir: Bu arada Ciş Hatun’un da yüreğine ateş
Yaratılış efsaneleri: Oluşum ve dönüşüm düşmüştür. Delikanlı, Ciş Hatun’u almak
efsaneleri, evrenin sonunu yani mahşer için getirdiği hediyeleri bir sanduka ile
ve kıyamet gününü anlatan efsaneler. konağa takdim eder ve şartı kabul ettiğini
Tarihî efsaneler: a) Adları belli yerler bildirir. Ancak Ciş Hatun oraya çıkanın
hakkında anlatılanlar, b) İnsanların otur- geri gelmediğini, alev üfleyen dağ tarafın-
duğu yerler hakkında anlatılanlar, c) dan yakıldığını bilmektedir. Er yiğide
Büyük mabetleri, mimari eserleri konu “Sakın zirveye çıkma! Çıkarsan o ateşte
edinenler, d) Tarihî defineleri anlatanlar, yanarsın!” diye yalvarır. Ancak delikanlı
e) Büyük felaketleri anlatanlar, f) Millet- dinlemez ve Ciş Hatun’la evlenmeyi hak
leri ve hükümdarları konu edinenler, g) edebilmek için yola koyulur. Ardından
Tarihî şahsiyetlerin ve kahramanların da Ciş Hatun, er yiğidin getirdiği sandu-
savaştıkları olağanüstü güçteki yaratıkları kayı ve içindeki hediyeleri alarak onun
anlatanlar, h) Savaş ve fetihleri anlatan- peşine düşer.
lar, ı) İsyanları anlatanlar, i) Halk Bugünkü Yanık Dağ denilen yerde onu
hikâyelerine konu olan aşkları anlatan- yakalar ve tekrar yalvarır ancak razı ede-
lar, k) Âlim, şair, şeyh, mürşit gibi çeşitli mez. Bunun üzerine sandukayı içindeki-
alanlardaki önemli kişilerin hayatlarını lerle birlikte Yanık Dağ’da bir mağaraya
konu edinenler, j) Toplumda iz bırakmış bırakırlar. Ciş Hatun gelinlik elbisesini
çoban, hizmetçi gibi kişilerin hayatları giyer ve birlikte yola koyulurlar. Zirveye
etrafında oluşan efsaneler. yaklaştıklarında alevler birdenbire alazla-
Olağanüstü kişiler, varlıklar ve güçler nır ve üzerlerine gelmeye başlar. Deli-
hakkında anlatılan efsaneler: a) Alın yazı- kanlı hemen atılır ve alev canavarı onu
sıyla ilgili olanlar, b) Ölüm ve ahiretle bir anda yutar. Ciş Hatun arkada duvağı
ilgili olanlar, c) Cin, peri ve ejderha ile ve beyaz giysileriyle yiğidini kurtarmaya
ilgili olanlar, d) Hastalık ve sakatlık geti- çalışır. Bu esnada onun da ayağı dağın
ren varlıklar hakkında anlatılanlar, e) alevinin içine doğru kaymaya başlar.