Page 6 - Tapu Tahrir 2

de garanti altına almak suretiyle evrensel bir siyaset uygulamaktaydı. Bunun neticesinde
devlet, Balkanlarda ve diğer gayrimüslim memleketlerde hem Türk-Müslüman nüfusu
yoğunlaĢtırmıĢ hem de topraktan önemli oranda gelir elde etmeyi baĢarmıĢtı. Böylece
2
Osmanlı Devleti, giderek “tarımsal ekonominin hükümran olduğu bir devlet” haline
3
gelmeye baĢlamıĢtı. Aynı zamanda devlet, mevcut feodal yapıyı da ortadan kaldırmıĢtı.
Osmanlı idaresinde, fethedilen toprakları kaydetme, toprağın mülkiyet ve tasarruf
sistemini ve alınacak vergi nispetini tayin ve tespit etmek maksadıyla, muntazam olarak
yoklamalar yapılmaktaydı. Bu yoklama ve sayım neticesinde elde edilen bilgilerin
4
kaydedildiği defterlere Tahrir Defterleri denilmekteydi . Nüfus ve vergi sayımlarına ait
bilgilerin bulunduğu bu defterler sayesinde, imparatorluk içinde her hangi bir bölgede
yaĢamakta olan yetiĢkin erkek nüfusunu, ellerindeki toprak miktarını çift, nim çift, daha
az topraklı ve topraksız olarak gösteren iĢaretler bulunmaktaydı. Aynı zamanda bunların
tâbi tutuldukları vergi yükümlülüğü, vergi muafiyetine ait bazı açıklama ve rakamları
tespit etmek mümkündür. Yine bu defterlerden raiyyet tabir olunan halkın isimlerini ve
5
babalarının adlarını da öğrenmekteyiz . Tahrir Defterleri'ne Ģehir, kasaba, köy, mezraa,
yaylak-kıĢlak mahalleri ile burada yaĢayanların isimlerinin de kaydedilmesinden dolayı
Osmanlı Devleti'nin idâri taksimatı, tarihî coğrafyası ve demografik yapısı bakımından çok
kıymetli bilgiler bulunmaktadır. Zira tahrirler sırasında yerleĢim yerlerinde yaĢayanların
veya sürekli yerleĢik olmayan grupların vergiye esas olan hane reisleri, bunların ergin
yaĢa gelmiĢ bekâr oğulları tek tek ismen belirtilirdi. Böylece verilen rakamlardan istifade
ile bir bölgenin veya yerleĢim yerinin nüfus kitlesi hakkında bilgi edinmek ve bunları
değerlendirmek mümkündür. Tahrir, belirli aralıklarla yapıldığından nüfus seyrini,
6
yükseliĢ-düĢüĢ nispetleri belirlenerek mukayese edilebilir .
Yapılan bu tahrirlerin, Osmanlı Devleti'nin teĢkilâtlanmasında ve bu teĢkilâtın bir
nizam içerisinde iĢlemesinde büyük rolü vardı. Bu sistemin kurulmasında ve uzun
müddet baĢarı ile uygulanmasında idarî, mâlî ve askerî zaruretler mevcut idi. Devrin
Ģartları icâbı vergilerin toplanması ve nakli güç olduğundan, askerlerin önemli bir kısmı ile
bir kısım memur maaĢları ve devletin yapacağı bir kısım harcamaların merkezî hazineden
nakden ödenmesi zordu. Askerî veya idarî görevliler hizmetlerinin karĢılığı olan maaĢları,
bulundukları yerlerdeki vergileri kendi nam ve hesaplarına toplamaları imkânını sağlayan bir
sistem vardı ki buna timar adı verilmekteydi. Devletin vergi toplama ve bunu gerekli yerlere
harcaması bu Ģekilde daha kolay olmaktaydı.
Timar sistemi içerisinde devlet, toprağın mülkiyet hakkını kendisi almakta

2 Ömer Lütfi Barkan , “Osmanlı Ġmparatorluğunda KuruluĢ Devrinin Toprak Meseleleri” II. Türk Tarih Kongresi
Bildirileri, Ġstanbul 1937, s. 1.
3 Halil Cin, Miri Arazi ve Bu Arazinin Özel Mülkiyete Dönüşümü, Konya 1987 , s.80.
2
4 Dündar Günday, “Tahrir Defterleri Ġle Mukataa Defterleri Arasında Bir Mukayese”, Prilozi (POF.) 27 (1977),
Sarajevo 1979, s. 277; Tahrirler hakkında genel bilgi için bkz. “Ottoman Demographic History (14th – 17th
Centuries)”, Journal of Economic and Society History of Orient (JESHO). Vol. XXXV/II (1992), s. 187-198;,
Ö. L. Barkan, “Tarihi Demografi AraĢtırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası (TM) X, (1953); Aynı
müellif, “Tahrir Defterlerinin Ġstatistik Verimleri Hakkında Bir AraĢtırma”, IV. Türk Tarihi Kongresi, (10–14
Kasım 1948), Ankara 1952, s. 292–294; Aynı müellif, “Türkiye'de Ġmparatorluk Devrinin Büyük Nüfus ve
Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus Ġstatistik Defterleri”, İktisat Fakültesi Mecmuası (İFM) II / 1-2 (1940-
1941), s. 1-19.
5 Ö. L. Barkan, Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri I, Ankara 1988, s. 3.
6 Feridun M. Emecen, “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Osmanlı Tahrir Defterleri”, Tarih ve Sosyoloji Semineri,
(28–29 Mayıs 1990), Ġstanbul 1991, s. 145–146.

vi