Page 10 - Tapu Tahrir 2

durumlarını, mükellefiyetlerini, imtiyazlarını ve ellerindeki arazilerin dökümü ile verdikleri
vergilerin toplamını ihtiva etmektedir.
Ġlk mufassal defterlerin ne zaman tutulduğu tam olarak bilinmemektedir.
Muhtemelen I. Murad veya I. Bayezid devrinde tahrir defterleri tutulmaya baĢlanmıĢtır.
Ġlk defterlerin 1431 tarihli Arvanid defteri gibi timar sahiplerine göre tasarruf ettikleri köyün
vergi nüfusunu toplam olarak gösteren, teferruatlı döküm vermeyen defterler olma
ihtimali kuvvetlidir. Mufassal defterler ise, Fatih döneminde tutulmaya baĢlanmıĢ olmalıdır.
Vergi nüfusu teferruatlı olarak verilmekle beraber her timar has veya zeamet sahibinin ismi
altında tasarruf ettiği yerleĢim birimleri hisse olarak yer almaktadır. Bu defterler idari
taksimattan ziyade, tımarlara göre tutulmuĢtur. Defterlerin yapısı zamanla değiĢmiĢ,
önceden timar sahipleri ve gelirlerini gösteren tek bir tür defter tutulurken, daha sonra
icmal ve mufassal olmak üzere iki ayrı defler oluĢmuĢ olmalıdır. Yine bir bölgede yaĢayan
konar-göçerler de mufassal tahrir defterlerine yazılmıĢtır. XVI. yüzyıl sonlarında artan
nüfus sonucu bazı bölgelerde önceleri mufassal defterlere kaydedilen cemaatler için müstakil
defterler tutulmaya baĢlanmıĢtır.
İcmal Defterleri
Mufassal defterlerin müsveddelerine dayanılarak hazırlanan bu defterler, gelirlerin
kimler tarafından tasarruf edilmekte olduğunu göstermektedir. Yalnız idâri teĢkilatla, gelir
birimlerinin isimlerini ve yıllık hasılat miktarını ihtiva etmektedir. Bu defterlerde vergi veren
nüfusun isimleri ve vergilerin nerelerden alındığı gibi teferruata müteallik bilgiler
bulunmamaktadır. Ġcmal defterleri, bir bölgede bulunan timarların idari taksimata göre
gelirleri teferruatsız olarak verilmiĢ listelerdir.
Ġcmal defterlerinin baĢında defterin içindeki nahiye ve kazaları gösteren bir fihrist
bulunurdu. Mufassal defterlerde bulunan mukaddime icmal defterlerinde de vardır. Bazı
icmal defterlerinin baĢında sancak kanunnâmesi de bulunabilmektedir. Defterde önce o
bölgede bulunan padiĢah, Ģehzade, beylerbeyi, sancakbeyi ve diğer görevlilere ait haslar
zikredilirdi. Daha sonra zeamet ve timarlar kaydedilmiĢtir. Has, zeamet veya timar tasarruf
eden kiĢinin ismi ve görevi yazılır, altında ise gelir yerlerinin isimleri, hâsılları ve hisse
miktarı belirtilirdi. Daha altta ise timar veya zeametin genel toplamı yer alırdı.
Ġcmal defterlerinin genellikle mufassaldan daha önce hazırlandığını görülmektedir.
Timar tevzii ve icmal defterlerine günlük kullanımda daha fazla ihtiyaç duyulması sebebiyle
mufassaldan önce hazırlanarak defterhâneye teslim edilmiĢ olmalıdır. Ġcmal defterlerinin
bir sureti de beylerbeyine gönderilirdi. Beylerbeyi icmali, merkezdeki icmalden kullanılıĢ tarzı
itibariyle bazı farklılıklar ihtiva etmektedir. Bu defterlerde timarı el değiĢtirmesi hâlinde yeni
sahibi, tevcih Ģekli kısaca belirtilerek tarihiyle birlikte timarın üstüne kaydedilmiĢtir. Ġcmal
11
defterleri muhtevi olduğu bölge geniĢ ise cilt hâlinde tanzim edilmiĢtir.

11 E. Afyoncu, Defterhane-i Âmire, s. 15–25; aynı müellif, “Defter Emini”, DİA. 9, Ġstanbul 1994, s. 91–93; aynı
müellif, “Defterhâne”, DİA. 9, Ġstanbul 1994, s. 100–104.

x