Page 9 - Tapu Tahrir 2
P. 9

10
               evvelkine "atik" daha öncekine de "köhne" adı verilirdi .
                     Arazi  tahriri  için  gönderilen  memurlar  bir  emin  ile  bir  kâtipten  mürekkepti.  Kâtipler
               defterhane, divan ve maliye kâtiplerinden olabildiği gibi zaimlerden, sipahi oğlanlarından ve
               taĢra  bürokrasisi  kâtiplerinden  de  olabilirdi.  Tahrir  eminliğine  ise  sancakbeylerinden,
               kadılardan, müderrislerden, timar defterdarından, kazaskerlerden ve merkez bürokrasisi
               kâtiplerinden kiĢilerin görevlendirildiğini görülmektedir.
                     Ġlyazıcılarına tahrirleri ne Ģekilde yapacaklarını belirten tahrir talimatnameleri verilirdi.
               Bunlara göre tahrir Ģu Ģekilde yapılırdı: emin tahrir için görevlendirildiği vilayete gittiğinde o
               bölgenin  kadıları  ona  yardımcı  olacaklardı.  Kadılar  hiçbir  gelir  kaynacının  defter  harici
               kalmamasına  dikkat  edecekler,  yani  eminleri  hazine  adına  kontrol  etmiĢ  olacaklardı.
               Tahririn  yapıldığı  bölgede  bulunan  tımar  vakıf  ve  mülk  sahipleriyle  vergiden  muaf  olan
               kiĢiler, tahrir heyetinin  huzuruna gelip durumlarını gösteren berat, vakfiye, defter sureti,
               mülk name vs. gibi vesikaları heyete teslim edeceklerdi. Ayrıca berat sahipleri, reayanın
               vergi  verme  çağında  olan  erkek  nüfusunun  isimleriyle,  her  birinin  vermekte  oldukları
               vergilerin üç senelik hâsılların bir defter halinde tahrir eminine vereceklerdi. Bu vesikalar
               toplandıktan  sonra  emin  bunları  merkezden  getirdiği  eski  mufassal  defterle  karĢılaĢtırıp,
               her  Ģeyi  yerli  yerinde  teftiĢ  ederek  uygun  bulduklarını  ve  meydana  çıkan  fazlalıkları
               yeni  deftere  kaydederdi. Vergi nüfusu ile gelirlerin tamamının deftere geçmesine dikkat
               edilirdi. Hububat vs. gibi aynî bir vergi mahiyetini arz eden gelir kaynaklarının kıymetleri,
               kadılardan alman mahallî narhı gösteren hüccetlere göre merkezde hesaplanırdı.
                     Emin  tahriri  yapıp,  gerekli  vesikaları  topladıktan  sonra  hazırladığı  defterin
               müsveddesini  merkeze  getirirdi.  Burada  mahsul  vergileri  hesaplandıktan  sonra  gelir
               kaynakları  dirlik  sahipleri  arasında  istihkaklarına  göre  taksim  edilirdi.  Tevzi  iĢlemi  timar
               sahiplerinin ellerindeki beratlar, emirler ve beylerbeyi yaftalan esas tutularak yapılırdı. Tahrir
               emini vesikaları inceleyerek, dirlik sahiplerine müstahak oldukla gelir miktarını tahsis eder
               ve onlara yeni timarlarını gösteren tezkire verirdi Timar sahipleri, tahrir emininden aldıkları
               tezkire ile divân-ı hümâyuna müracaat ederek berat alırlardı.
                     Tahrirden  sonra  mülk  ve  vakıf  hususlarında  yapılan  Ģikâyetler  değerlendirilirdi.
               Timar tevzi, narh tayini, Ģikâyetlerin değerlendirilmesi, kayıtların karĢılaĢtırılması gibi iĢler
               tahririn  bitiminden  sonra  3–4  yıl  sürebilirdi.  Tahrir  iĢleri  ise  bölgenin  büyüklüğüne  göre
               değiĢmekle birlikte iki yıl civarında bir süre zarfında gerçekleĢtiği görülmektedir.
                     Emin  ve  kâtip  tahrir  ettikleri  yerlerden  her  haneden  ikiĢer  akçe  toplardı.  Ayrıca
               tahrir iĢini muvaffakiyetle bitirmiĢ olan emin ve kâtibin timarları artırılır ve nakit para da
               verilirdi. Tahrire yardım etmiĢ olan diğer kâtip Ģâkird ve timarlı   sipahilere de tımarlarına
               terakki, kâtip ve Ģâkird gediği ihsanı gibi mükâfatlar verilirdi.
                     Merkezde  hazırlanan  müsveddeler,  iki  nüsha  hâlinde  temize  çekilerek  icmal  ve
               mufassal defterleri hazırlanırdı. Daha sonra padiĢah tuğrasını taĢıyan bir defter, ait  olduğu
               beylerbeyliğe gönderilir diğeri defterhanede saklanılırdı.
                     Mufassal Defterler
                     Defterhanede  yer  alan  en  önemli  defter,  arazi  tahririnin  teferruatlı  sonuçlarını  ihtiva
               eden mufassal defterlerdir. Mufassal defterler, vergi veren erkek nüfusun isimlerini, hukukî


               10    Barkan, Hüdavendigar Livası, s. 34;Bahaeddin Yediyıldız, Ordu Kazâsı Sosyal Tarihi, Ankara 1985, s. 2–14.

                                                            ix
   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14