Page 311 - Kayseri Ansiklopedisi Cilt 1

312 / CEL KAYSER‹ ANS‹KLOPED‹S‹

bir dev let ada m› ol du ğu hak k›n da bir leş - r›, ‹ran ve Avus tur ya harp le ri nin uzun sü -
miş ler dir. Ge ce le ri na maz k› lar, gün düz - re de vam et me si, rüş vet ve il ti ma s›n art -
le ri oruç tu tar, her tür lü mad di zevk ler - ma s› gö rü nür se bep ler ol ma s› na rağ men
den sa k› n›r; Müs lü man-gay ri müs lim her - is ya n›n as›l se be bi eko no mik tir. XVI.
ke se yar d›m eder di. Kon ya’da yap t›r d› ğ› yüz y› l›n son la r›n da Por te kiz, ‹s pan yol,
med re se sin de s›k s›k Mev lâ nâ ile be ra ber Hol lan da ve ‹tal yan dev let le ri nin Ame ri -
olur du. Mev lâ nâ ona hür met gös te rir di. ka K› ta s›’n dan el de et tik le ri ve ucu za mal
Dev rin kay nak la r›n dan Ak sa râ yî’nin an - et tik le ri al t›n ve gü mü şü Av ru pa pi ya sa -
lat t› ğ› na gö re, Kay se ri’de yap t›r d› ğ› ha n›n la r› na sok ma la r›, Av ru pa’dan da Os man -
bit miş hâ li ni gör mek için yo la ç›k t› ğ› hâl - l› Dev le ti’nin pi ya sa s› na gir me si eko no -
de, yap t›r d› ğ› bu bü yük ese rin mü şa he de - mik ola rak bü yük bir s› k›n t› ya se bep ol -
sin den ken di sin de bir gu rur mey da na ge - du. Os man l› sik ke si gü müş ola rak ak çe,
lir en di şe siy le ese ri ni gör me den ge ri al t›n ola rak da k›r m› z› ve ya ha se ne ad la -
dön dü ve in şaa t›n bü tün def ter le ri ni, ki - r›y la pi ya sa da te da vül dey ken bol mik tar -
me ne ka dar üc ret öde di ği bel li ol ma s›n da ucuz gü mü şün Os man l› pi ya sa s› na
di ye yak t›rd›. Ken di si ne “Yer yü zün de Al - gir me si, ak çe nin bü yük bir de ğer kay b› na
lah’›n ve li si” di ye hi tap edi lir di. Dev let uğ ra ma s› se be biy le 1586’da pa ra n›n de -
onun ölü mün den son ra ta ma men ka r›ş t›, ğe rin de % 40 ora n›n da de ğer kay bet me si
sul tan lar ve emîr ler, Mo ğol la r›n mü da ha - yo lu na gi dil di. An cak bu du rum da ma aş -
le siy le bir bi rleri ne düş tüler ve düzende, la r› n› ak çe ola rak alan ka p› ku lu as ker le ri,
h›z la bozulmaya doğ ru gi dil di. pa ra n›n de ğe ri nin düş me si se be biy le sü -
Ce lâ led din Ka ra tay’›n Ke ma led din Rum - rek li zam is te ye rek is ya na baş la d› lar. Bu
taş ve Sey fed din Ka ra sun gur isim li iki du rum k› sa sü re de Ana do lu’ya ya y›l d›,
kar de şi var d›, on lar da dev let hiz me tin de dev let ya şa nan eko no mik buh ra n› aşa bil -
bu lun dular. Ka ra tay’›n ken di ev la d› ol - mek için ver gi le rin ar t› r›l ma s› na ve ye ni
ma d›, bu yüz den Kay se ri’de yap t›r d› ğ› ver gi ler ko nul ma s› na ka rar ver di, bu da
ker van sa ra y›n tev li ye ti ni (vakf›n işlerine ya şa nan s› k›n t› y› da ha da ar t›r d›. 1600 y› -
bakma vazifesi), bu ra ya yer le şen kar de şi l›n da ikin ci de fa de va lü as yon uy gu lan -
Ka ra sun gur’un oğul la r› na b› rak t›. Ay r› ca ma s› ve pa ra n›n % 30 de va lü e edil me si
k›z kar deş le ri de yoktu. kri zi da ha da ar t›r m›ş t›r. Bu du rum da ko -
Ce lâ led din Ka ra tay, Kay se ri’de ki ker van - nu lan ver gi le rin hak s›z ol du ğu nu id di a
sa ra y›n dan baş ka –Kon ya’da ki me za r› - eden Ana do lu’da çok sa y› da iş siz halk,
n›n ol du ğu med re se– An tal ya’da bir Dâ - ele baş la r› n›n et ra f› na top la na rak bü yük
rüs sü le ha (za vi ye, ima ret) yap t› r›p vak fet - ka r› ş›k l›k lar ç› kar d›lar. Dev let ida re ci le ri
ti. Bü tün bun la ra ait ori ji nal vak fi ye ler eş k› ya ve yan daş la r›y la baş ede me di ğin -
günümüze ka dar ge le bil miş tir. den ba z› la r›y la ant laş ma yo lu na git tiler.
Kay nak ça: ‹bn Bî bî, el-Eva mir, C.I. s.244-457, Ku yu cu Mu rad Pa şa’n›n baş lat t› ğ› ten kil
C.II. s.12-184; Ak sa râ yî, MA, s. 28, 73; Os man ha re ke ti, k›s men de ol sa Ana do lu’da sulh
Tu ran, “Ce lâ led din Ka ra tay Va k›f la r› ve Vak fi ye - ve sü kû nu ye ni den sağ la d›.
le ri”, Bel le ten, S. 45, s. 17-171; Tu ran, SZT, s. 330-
534. Ana do lu’da mey da na ge len ka r› ş›k l›k s› -
MEHMET ÇAYIRDA⁄ ra s›n da köy ler de ya şa yan çift çi rea ya, bu -
lun du ğu yer de ken di ni em ni yet li his set -
CE LÂLÎ İS YAN LA RI (BÜ YÜK KAÇ GUN LUK) me di ğin den çif ti ni ve zi ra at› n› terk edip
Os man l› Dev le ti’ni XVI. yüz y› l›n son la r› sur la r› olan ve ha ya t›y la ma l› n› ko ru ya bi -
ve XVII. yüz y› l›n ilk çey re ğin de en faz la le ce ği ni dü şün dü ğü şe hir le re göç et me ye
meş gul eden olay, hiç şüp he siz Ce lâ lî ‹s - baş lad›. Bu da taş ra da hu bu bat eki mi nin
yan la r›’d›r. ‹s yan se bep le ri nin ço ğu, eko - azal ma s› na ve eko no mi si ta r› ma da ya l›
no mik olay la ra da yan mak ta d›r. Di nî se - olan Os man l› Dev le ti’nde ye ni bir s› k›n t› -
bep le ri nin ya n› s› ra, ava r›z ver gi le ri nin ya se bep ol du.
dü zen li tah sil edi len ver gi hâ li ne gel me si, Ce lâ lî asi le ri nin en et ki li ol du ğu yer ler -
ida re ci le rin hal ka ada let siz dav ran ma la - den bi ri si olan Kay se ri’de de, k›r sal alan -