Page 410 - Kayseri Ansiklopedisi Cilt 2

KAYSER‹ ANS‹KLOPED‹S‹ GÜH / 401 [881]

“Baruthane-i Âmire” diye adlandırılanı
olmuştur. Taşrada çıkarılan güherçileler

işlendikten sonra genelde İstanbul’a gön-
derilmiş, burada bulunan Tophane işlet-
mesinde muhtelif ihtiyaçların temini için
sarf edilmiştir. İstanbul baruthanesine

Anadolu’dan güherçile temin eden ocak
ve işletmelerin başında Ankara, Aksaray,
Konya, Akşehir, Karahisar-ı Sahib (Af-
yon), Ilgın, Eskili, Kilisehisarı, Karapınar,
Aydın ve Kayseri yer almıştır. Güherçile-
nin barut yapımında kullanılabilir duru-
ma gelmesi uzun bir uğraşıyı ve yorucu
bir çalışmayı gerektirmiştir. Topraktan
çıkarıldığı için toprak ve benzeri yaban- Güherçile Fabrikası (Albüm, TBMM)
cı maddelerden ayıklanması gerekmiş,
dolayısıyla bol suyla defalarca yıkanması alan topraklar hâkî güherçile, güherçile
ve kaynatılması icap etmiştir. Bu nedenle ve alçı taşı madenleri bakımından zen-
öncelikle güherçile su sıcaklığının 18 de- gindi. Yine Zamantı çevresindeki köyler
recede tutulduğu dört ayrı havuzda yıka- de güherçile işlenen yerler arasında ol-
nıp eritilirdi. Yıkama işlemini takiben bü- muştur
yük lengerlere (kazanlara) doldurularak Kayseri Vilayeti Osmanlı topraklarından

60–70 derecelik bir hararette kaynatılır güherçilenin kendiliğinden bol miktarda
ve tulumbalarla güherçilenin dondurula- hasıl olduğu yerlerin başında gelmiştir.
cağı havuza aktarılırdı. İlk havuzda 30– Dolayısıyla Kayseri ve Zamantı’ya bağlı
35, ikinci havuzda 20–25 dereceye kadar köylerde bol miktarda bulunan güherçi-
çalkalanan güherçile, şerbet havuzundan leler buralarda tesis edilen güherçile iş-
sonra kazanlarda kaynatılıp tuzu çıkarılır, letmelerinde işlenmişlerdir. Örneğin
suyu buharlaştırılıp çektirildikten sonra 1907–1908 seneleri itibarıyla Kayseri ve
fıçılara doldurulup yıkanır ve kalhanede çevresinde bulunan güherçile toprakları-
(iş yerinde) hamlığı giderilinceye kadar nı işlemek üzere 100 adet ocak açılmıştır.
eritilip kalıplara boşaltılırdı. Kayseri’de elde edilen güherçileler Kay-
Osmanlı ordusu için güherçileye duyulan seri Kalesi’nde muhafaza edilmiştir. Kay-
ihtiyaç üzerine, Osmanlı coğrafyasının seri’de topraktan güherçile elde edilen
Maraş, Tamışvar, Kudüs’te “Hazret-i Ha- bölge, şimdiki Eski Sanayi Bölgesi ve ba-
lil” denen yerde, Hama, Halep, Şam, tısındaki mahallelerin yerinde olan Ço-
Bağdat, Mısır, Malatya Yumrukilise Kö- rakçılar Mahallesi* idi. “Çorak” denilen
yü, Darende, Karaman, Van, Mora Bas- güherçile maddesi bu bölgedeki toprak-
ra, Kayseri, Zamantı, Sis, Niğde Kilisehi- larda bol miktarda bulunurdu. Güherçi-
sar, Kars, Gerger, Kahta, Akdağ, Divriği lesi özel bir işlemle alınmış topraklar te-
Budun, Kıbrıs gibi Anadolu, Rumeli, Af- peler hâlinde kalırdı. Halk evlerinde, av-
rika ve Ortadoğu bölgelerinin birçok da kullanılmak üzere barut ihtiyacı için
noktasında kârhaneler kurulmuştur. Ge- taş sokularda güherçileden barut imal
nel olarak değerlendirildiği zaman kâr- ettiği gibi şehrin Battal semtindeki
hanelerin çoğu kere güherçilenin çıkarıl- Baruthane’de de barut imal edilirdi. Yine
dığı yerde kurulmuş olduğu bazen de Osmanlı Döneminde Cırlavuk (Mimarsi-
güherçileden elde edilecek barutun kul- nan) Köyü’ndeki imalathâneler çok faal-
lanılacağı yerlerde tesis edildiği görülür. di ve devlet buradan elde edilen barutun
Kayseri’de faaliyet gösteren sanayi kuru- tüccer eline geçmeden İstanbul’a gönde-
luşlarından biri ise güherçile işletmeleri rilmesi için aynı zamanda barut işçileri-
oluşturmuştur. Zira şehir çevresinde yer nin bu işi terk etmemesi için tedbirler al-