Page 14 - Avariz Ve Cizye 1
P. 14

5        7 6        8  7                                                                              13 1


          Sayfa 1
 olarak  XVII.  yüzyıl  başlarından  itibaren,  Osmanlı  yönetimi  için  doğrudan  merkez   MAD 7063 Avârız defteri   Avârız Defteri’nin okunması sırasında bazı zorluklarla karşılaşılmıştır. Bunun
 hazinesi  adına  toplanan  nakdî  gelirler  birinci  derecede  önemli  hale  gelmişti.  Buna   İstanbul’da  Başbakanlık  Osmanlı  Arşivi’nde  Maliyeden  Müdevver  Defterleri   en  önemli  sebebi  defterin  bazı  kısımlarının  çürümüş  olması  sebebiyle  yazılarının
 bağlı olarak özellikle cizye ve avârız gelirleri ve bu gelirlere esas teşkil eden nüfusun   Kataloğu’nda  (MAD)  7063  numara  ile  kayıtlıdır.  Defter  ile  ilgili  olarak  katalogda;    silinmesidir.  Aynı  zamanda  bazı  isimlerin  girift  olarak  yazılması  sebebiyle

 tespiti büyük bir önem kazanmıştı. Söz konusu sayımların ayrıntılı sonuçlarını ihtiva   Kayseri Sancağı’nın kazaları ve nahiyelerindeki Müslim ve cizye-i gebranın en son tahrire   okunmasında zorluklar yaşanmıştır. Buna rağmen karine yoluyla isimler okunmaya
 eden bu mufassal defterlerdeki rakamsal veriler, Osmanlı malî bürokrasisi tarafından,   göre  on  üç  bin  neferden  ibaret  olduğu  tahakkuk  etmiş  ise  de  reayasının  fakir  olmalarına   çalışılmıştır.  Bu  tür  defter  neşirlerinde  okuma  hatalarının  olması  kaçınılmazdır.
 ya  köy-şehir  ve  mahalle  ölçeğinde  ve  nefer  ile  avârız  hanesi  miktarlarının  birlikte   binaen her on beş neferine bir hane avârız kaydı hakkındaki emri ve gayr-i Müslim reayanın   Okuyucuların hoşgörü göstermeleri, yazarın en önemli istirhamı olacaktır.
 verildiği ya da imparatorluğun temel idarî-adlî birimi kaza ölçeğinde yalnızca avârız   isimleri ile mali durumlarını havi avârız defteri şeklinde bilgiler bulunmaktadır.

 hanesini gösteren özetlenmiş ayrı defterler halinde muhafaza edilmiştir. Defterlerden   Defterin tarihi 15 Safer 1052 / 15 Mayıs 1642 olup bu tarihlerde Anadolu’nun
 elde  edilen  verilere  dayalı  olarak  yapılan  çalışmalarda,  özellikle  XVII.  yüzyıla  ait   hemen  her  tarafında  avârız  ve  cizye  tahriri  yapıldığı  bilinmektedir.  Nitekim  bu   MAHALLÂT-I
 nüfus ve iskân ile ilgili önemli veriler elde edilmiştir.     defterde  de  muharrir  olarak  ismi  geçen  ve  defterde  cebeciler  kâtibi  Cafer  Efendi  ve
 10
 Osmanlı  Arşivi’nde  muhtelif  kataloglarda  1640–42  yıllarında,  İmparatorluk   Keygan  Ağa  kulları  ferman-ı  âli  üzere  tahrir  eylediklerinden  şeklinde  kaydedilen

 çapında gayet kapsamlı bir cizye ve avârız tahririnin yapıldığı ve bunun sonuçlarını   bilgilerden defterin Cafer Efendi ve Keygan Ağa tarafından hazırlandığı ve 15 Safer
 ihtiva  eden  birçok  mufassal  avârız  defterinin  hazırlandığı  bilinmektedir.   Bu  tür   1052 / 15 Mayıs 1642 tarihinde tamamlandığı anlaşılmaktadır.    ŞEHR-İ KAYSERİYYE
 11
 tahrirlerin 1650 yılına kadar çeşitli fasılalarla devam ettiği anlaşılmaktadır.    Kayseri  Kazası  ile  ilgili  olan  defterde  öncelikli  olarak  şehir  merkezi  tahrir
 Bu  tür  mufassal  avârız  defterleri  içerisinde  ne  önemli  olanlardan  birisi  de   edilmiş, mahalleler birer birer kaydedilerek vergi birimi olarak kaç avârız hanesine

 Erzurum  Eyaleti’nin  tahrir  eden  cizye  ve  avârız  muharriri  Cafer  Efendi’nin   tekabül ettiği belirtilmiştir. Şehir merkezindeki Müslüman nüfusun avârız tahririnin
 hazırlamış  olduğu MAD 5152 numaralı ve  1642 tarihli defterdir.  Erzurum’a bağlı   tamamlanmasından  sonra  şehirdeki  gayr-i  Müslim  unsurlar  kaydedilmiştir.   İCMAL OLUNA
 12
 merkez ile  birlikte 14  kazâ kayıtlıdır.  Defterin girişinde yer alan kayıttan Erzurum   Arkasından  Zımmiyan-ı  Perakende-i  Kayseriyye  başlığı  altında  Sivas  taraflarından
 Eyaleti’nin Sultan İbrahim’in emriyle Evail-i Cemaziyel-evvel 1052 / 28 Temmuz- 6   özellikle de Gemerek ve civarından Kayseri’ye göç eden gayr-i Müslim unsurlar, göç

 Ağustos 1642 tarihinde tahrir edildiği anlaşılmaktadır. Mufassal olup, bölge ile ilgili   ettikleri köylere ve merkezlere göre belirtilmiştir.
 önemli bilgileri ihtiva etmektedir.    Kayseri  merkezinin  tahririnden  sonra  Nahiye-i  Sahra  tabi‘  kaza-i  Kayseriyye
 13
 Erzurum  Eyaleti  muharriri  olan  Cafer  Efendi’nin  1642  tarihli  Kayseri  avârız   başlığı altında Sahra Nahiyesi’ne bağlı köyler ve buralarda yaşayan Müslim ve gayr-i   Vilayet-i Kayseriye İcmalidir
 defterinin hazırlanmasında da  etkili olduğu  anlaşılmaktadır.  Nitekim defterin giriş   Müslim unsurlar kaydedilmiştir. XVI. yüzyılda Koramaz Nahiyesi’ne bağlı olan bazı

 kısmına  eklenen  açıklamada  Kayseri  Avârız  defterini  hazırlayan  Keygan  Ağa’dan   köylerin bu defterde Sahra Nahiyesi’ne bağlı olarak kaydedildiği görülmektedir.
 başka  çağdaşı  olan  Cafer  Efendi’nin  ismi  de  kaydedilmiştir.     Bu  iki  muharririn   Defter-i  Avârız-ı  Nahiye-i  İslamlu  tabi‘  kaza-i  Kayseriye  başlığı  altında  İslamlu
 14
 katkılarıyla hazırlanan 1642 tarihli avârız defteri burada incelenmiştir.    Nahiyesi’ne  bağlı  köyler  tahrir  edilmiştir.  Bu  nahiyeye  bağlı  köyler  XVI.  yüzyılda
    Kenar-ı  Irmak  Nahiyesi  adı  altında  kayıtlı  iken  bu  tarihte  nahiyenin  adı  İslamlu

                                                              olarak değiştirilmiş ve buraya kaydedilmiştir.
 10    Oktay  Özel, “17. Yüzyıl Osmanlı Demografi  ve İskân Tarihi İçin Önemli Bir Kaynak: Mufassal   Defter-i  avârız-ı  Müsülmânan  der  nahiye-i  Kustere  tabi‘  kaza-i  Kayseriye  başlığı
 Avârız Defterleri”, XII. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 12–16 Eylül 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler,
 c. III, Ankara 1999, s. 735–743   altında  bağlı  köyler  kaydedilmiştir.  Dikkati  çeken  husus  Koramaz  Nahiyesi’nin
 11    O. Özel, “Mufassal Avarız Defterleri”, s. 739.   birçok köyünün Kustere Nahiyesi’ne bağlanmış olmasıdır.
 12    Cafer Efendi adına Erzurum’da inşa edilmiş ve Caferiye Camii adını taşıyan bir camii ve buraya vakfedilmiş   Avârız  Defteri’nde  ilginç  bir  durum  da  Kaza-i  Yahyalu  tabi‘  Kayseriyye  adı
 çok sayıda vakıfları vardı. Cafer Efendi’nin aynı tarihlerde Karahisar-ı Şarkî Livâsı’nı da tahrir ettiği, 1053’te
 ise Erzurum  Eyâleti’ndeki  cizye gelirlerinin kaydedildiği  başka bir  defter daha hazırladığı görülmektedir.   altında  önce  kaza  olarak  kaydedilip  merkez  mahalleleri  ve  köylerinin
 BOA. MAD. 299; BOA. MAD. 7521; BOA. MAD. 2929.   kaydedilmesinden sonra, tekraren Defter-i tahrir an haneha-i avârız der Nahiye-i Yahyalu
 13    Mehmet  İnbaşı,  “1642  Tarihli  Avârız  Defterine  Göre  Erzurum  Şehri”,  Türk  Kültürü  İncelemeleri
 Dergisi, sayı IV, İstanbul 2001, s. 9–32; Aynı yazar, “Bayburt Sancağı (1642 Tarihli Avarız Defterine   tabi‘  Kayseriyye  başlığı  altında  Yahyalı’nın  bu  defa  nahiye  olarak  kaydedilmesidir.
 Göre)”  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü  Dergisi  cilt  10/1,  Erzurum  2007,  s.  89-118;  Aynı  yazar,  Osmanlı   Her ikisinde de merkez mahalleler kaydedildikten başka bağlı köyler belirtilmiştir.
 İdaresinde  Tortum  Sancağı  (1549–1650),  Yeditepe  Yayınları,  İstanbul  2008;  Aynı  yazar,  “Erzincan   Ancak ilginç tarafı nahiye ve kaza olarak kaydedilen Yahyalu’nun köy isimlerinde
 Kazâsı (1642 Tarihli Avârız Defterine Göre)”, Türkiyat Enstitüsü Dergisi (baskıda).
 14   “Cebeciler kâtibi Cafer Efendi ve Keygan Ağa kulları ferman-ı âli üzere tahrir eylediklerinden” MAD. 7063,   bazı farklılıkların olmasıdır.
 s. 4.
   9   10   11   12   13   14   15   16   17   18   19