Page 10 - Avariz Ve Cizye 1

1 3 2 2 4 3 3 5 4
9

suretler uretler
defterlerden efterlerden
al
AVÂRIZ VE AVÂRIZ DEFTERLERİ almışlardı. Bu bazen hizmet ve mal isteği, bazen de peşin olarak ödenen bir vergi mışlardı. Bu bazen hizmet ve mal isteği, bazen de peşin olarak ödenen bir vergi d s ç v mahalli ahalli kadılara adılara n emirleri mirleri Sürsat; Ordunun hareketinden önce takip edeceği askerî yol, bu yollar üzerinde
çıkarılmakta ıkarılmakta
nüzül üzül
k
e
ve e
m
Avârız Vergisi şekli olarak uygulanmıştır. 22 g konaklayacağı yerler, menziller, kısa bir süre için istirahat edeceği oturaklar, tayin
şekli olarak uygulanmıştır. Osmanlı Devleti’nde de daha kuruluş yıllarında, normal Osmanlı Devleti’nde de daha kuruluş yıllarında, normal
gönderilmekteydi. Tevziat, tahsilât ve nakliyatın süratini temin maksadı ile divan-ı önderilmekteydi. Tevziat, tahsilât ve nakliyatın süratini temin maksadı ile divan-ı
Osmanlı maliyesinde bir vergi terimi olan avârız sözlükte, sonradan meydana şer’i hukuk ve örfi resimlerin dışında olağanüstü zamanlara mahsus olmak üzere, şer’i hukuk ve örfi resimlerin dışında olağanüstü zamanlara mahsus olmak üzere, hümâyun, maliyeden taşraya gönderilen emirlerin herhangi bir sebeple gecikmesi ümâyun, maliyeden taşraya gönderilen emirlerin herhangi bir sebeple gecikmesi ediliyor ve bu konaklarda ordun
h
çeşitli a dla r a ltında na kdî, şa hsî hiz met ve a ynen ma l teslimi şeklinde birçok eşitli a dla r a ltında na kdî, şa hsî hiz met ve a ynen ma l teslimi şeklinde birçok
i
gelen ve sabit olanın zıddı gibi manası bulunmaktadır. Osmanlı maliyesinde vergi ve ç ihtimalini düşünerek, kadıların yanlarında olan avârız hanesi defter suretlerine göre htimalini düşünerek, kadıların yanlarında olan avârız hanesi defter suretlerine göre un, ekmek, arpa, koyun, yağ, bal, ot, saman, odun tespit ediliyor ve kadılara emirler
bütçe terimi olarak birbirine bağlı anlamları vardır. Mâlî terim olarak avârız, fedakârlıklar talep edilmişti ki buna avârız-ı divâniye denilmekteydi. t tevziatı yapmaları ve derhal harekete geçmelerini emrediyordu. Tekâlif emrini alan evziatı yapmaları ve derhal harekete geçmelerini emrediyordu. Tekâlif emrini alan gönderilerek bu zahirenin temini isteniyordu. Yürüyüş halinde bulunan orduların
fedakârlıklar talep edilmişti ki buna avârız-ı divâniye denilmekteydi.
33
olağanüstü hallerde alınan bir hane vergisi olarak tarif edilebilir. Savaş zamanlarında ihtiyaç duyulan insanlar için buğday veya un, hayvanlar avaş zamanlarında ihtiyaç duyulan insanlar için buğday veya un, hayvanlar kadılar, merkez kazası için her mahallenin önde gelen bir kimsesini çağırıyor ve adılar, merkez kazası için her mahallenin önde gelen bir kimsesini çağırıyor ve yol boyunca iaşesini sağlamak üzere halktan alınan bu aynî mükellefi
S
k
Osmanlılarda vergi ve nüfus tespitleri hane sayımına dayanır, sayımlarda da i için arpa temininde devletin kaynakları yetersiz kaldığından, olağanüstü tedbirler ile çin arpa temininde devletin kaynakları yetersiz kaldığından, olağanüstü tedbirler ile onların huzurunda mahallede kayıtlı ve avârız hanesi hesabına dâhil şahıslar âlâ, nların huzurunda mahallede kayıtlı ve avârız hanesi hesabına dâhil şahıslar âlâ, veriliyordu. Kelime manası
o
ülkenin tüm imkânları seferber edilmekteydi. Avârız mükellefiyeti dâhilinde lkenin tüm imkânları seferber edilmekteydi. Avârız mükellefiyeti dâhilinde
evsât ve ednâ olmak üzere tahammüllerine göre adalet ile tevzi ediyor ve vsât ve ednâ olmak üzere tahammüllerine göre adalet ile tevzi ediyor ve
vergi verebilecek olan nüfus esas kabul edilirdi. Bu sebeple sadece aile reisleri olan ü e nakledilmesi, birliklere satılması işlemlerini ifade eder. Sürsat ile ilgili gönderilen
topluyordu. Köylerde ise bu iş, köy imamı ve kethüdası tarafından yapılıyordu.
ordunun iaşesi, başlıca üç yöntemle sağlanmaktaydı. rdunun iaşesi, başlıca üç yöntemle sağlanmaktaydı.
erkekler sayıma tabi tutulur, mücerredler (bekâr erkek nüfus) ise ayrıca defterde o topluyordu. Köylerde ise bu iş, köy imamı ve kethüdası tarafından yapılıyordu. 6 6 emirlerde menzile götürülen zahirenin satılacağı, zahire sahiplerine kâr, ordunun
1.
gösterilirdi. Tahrir defterlerinde kayıtlı olan nüfus, hane-i avârız veya hane-i gayr-i ez- 1. Avârız hanesi denilen hane halkı vergi birimlerine nüzül adı verilen dolaysız Avârız hanesi denilen hane halkı vergi birimlerine nüzül adı verilen dolaysız A iaşesinde de bir genişleme ve ferahlama sağlanacağı zikredilmektedir.
Avârız hanesinin toplamı olarak, her kazadan istenen hububat miktarını tespit vârız hanesinin toplamı olarak, her kazadan istenen hububat miktarını tespit
avârız olarak ikiye ayrılırdı. Avârız haneleri vergilendirilebilir yahut fiilen v e Harbe hazırlık emirleri verilirken, merkez ve taşrada sürsat olarak ordunun
vergiler salınıyor, yani bir miktar zahire teslim etmeleri isteniyordu. ergiler salınıyor, yani bir miktar zahire teslim etmeleri isteniyordu.
eden oran, her zaman aynı değildi. Bu oran, ülkedeki hububat üretimi ve cephede den oran, her zaman aynı değildi. Bu oran, ülkedeki hububat üretimi ve cephede

savaşan askerin sayısına göre değişmektedir. Nüzül umumiyetle un ve arpa olarak avaşan askerin sayısına göre değişmektedir. Nüzül umumiyetle un ve arpa olarak
vergilendirilmiş olan haneleri gösterirdi. Diğerleri ise, derbendcilik, tuzculuk, 2. Önceden belirlenen konaklama mevkilerine erzak getirip, hükümetin 2. Önceden belirlenen konaklama mevkilerine erzak getirip, hükümetin s iaşesi için, her kazânın ihraç edeceği sürsat türü un, ekmek, arpa, koyun, yağ, bal vs.
alınıyordu. Arpa ordu hayvanatının yemi olarak sarf ediliyor, un tahsilâtı ile de lınıyordu. Arpa ordu hayvanatının yemi olarak sarf ediliyor, un tahsilâtı ile de
belirlediği fiyatlardan satma yükümlülüğünün getirildiği, sürsat denilen tahsil şekli elirlediği fiyatlardan satma yükümlülüğünün getirildiği, sürsat denilen tahsil şekli
madencilik, celeplik, şahincilik gibi belirli hizmetle yükümlü olanları; kadı, naib, b a miktarı sevk edileceği menziller belirtilerek kadılara, emirler gönderiliyordu. Her
ordunun hareket ve savaşma gücü ile bağdaşmayan zaman gerektiren külfetlerden rdunun hareket ve savaşma gücü ile bağdaşmayan zaman gerektiren külfetlerden
muhassıl, sipahi, müderris gibi resmî görevlileri; imam, hatip, müezzin, zaviyedâr, i idi. di. o kadının ordunun ulaşmasından önce kazasından istenen miktardaki erzakı,
kurtulmuş olunuyordu. Nüzülün reayadan toplanması, emredilen yere taşınması ve urtulmuş olunuyordu. Nüzülün reayadan toplanması, emredilen yere taşınması ve
şeyh, seyyid gibi din adamlarını; körlük, delilik, düşkünlük gibi bedenî sakatlıkları 3. Devletin iştira adı verilen ve sabit yerel piyasa fiyatları üzerinden yaptığı 3. Devletin iştira adı verilen ve sabit yerel piyasa fiyatları üzerinden yaptığı k emredilen menzile nakletmesi ve orada un, ekmek, arpa, yağ, bal ve odunu nüzül
orduya nüzül eminine veya savaş sahası gerisindeki ambarlara teslim edilmesi rduya nüzül eminine veya savaş sahası gerisindeki ambarlara teslim edilmesi
mal alımları idi.
olan kimseleri içine almakta olup vergilerin tamamından veya bir kısmından mal alımları idi. 44 o eminine, kasaplık koyunları ganem eminine teslim edip makbuz alması gerekiyordu.
muafiyeti ifade ederdi. Muafiyet sebebiyle hizmetlerin çoğu avârız-ı divaniye ve vazifeleri, kadılara verilmişti. Kadılar, kazalarından ihraç ettikleri nüzülü temin azifeleri, kadılara verilmişti. Kadılar, kazalarından ihraç ettikleri nüzülü temin Sefer güzergâhına yakın olan kazalar sürsatı aynî olarak, uzak yerlerdeki kazalar ise
v
e
tekâlif-i örfiyyeden sayılan yükümlülüklerdendi. Belirli bir hizmetle mükellef Nüzül ve Sürsat Nüzül ve Sürsat ettikleri hayvanlara yüklüyor, çoğu defa kafile kervanının başına geçip, hububatı ttikleri hayvanlara yüklüyor, çoğu defa kafile kervanının başına geçip, hububatı nakdî olarak teslim ediyorlardı. Sürsatın aynî olarak alındığı kazaların kadıları,
t
olanlara ayrıca başka bir hizmet yüklenemezdi. Nüzül; Sözlük anlamı inme, konma manalarına gelmekte olup, askerî ve mâli Nüzül; Sözlük anlamı inme, konma manalarına gelmekte olup, askerî ve mâli tayin edilen yere götürüyor ve orada ilgililere teslim ediyordu. Teslim ettiği hububat ayin edilen yere götürüyor ve orada ilgililere teslim ediyordu. Teslim ettiği hububat istenen malları temin etmek ve hayvanlara yükleyip, belirlenen yere nakletmek gibi
1
karşılığında da temessük alıyordu.
Avârız vergisi, XVII. yüzyıldan itibaren Osmanlı ordularının aynî ve nakdî terim olarak cins ve miktarı önceden tayin edilen zahirenin, ordunun geçeceği menzillere terim olarak cins ve miktarı önceden tayin edilen zahirenin, ordunun geçeceği menzillere karşılığında da temessük alıyordu. 7 7 görevleri yaparlarken, sürsatın bedelini tahsil etmek için merkezden
finansmanında önemli bir rol üstlenmiştir. Bundan dolayı da verginin düzenli bir götürülerek hazır edilmesi anlamına gelmektedir. Olağanüstü hallerde alınan nüzül, götürülerek hazır edilmesi anlamına gelmektedir. Olağanüstü hallerde alınan nüzül, Olağanüstü hallerde, ordunun iaşesi (provizyonizm) için halktan talep edilen lağanüstü hallerde, ordunun iaşesi (provizyonizm) için halktan talep edilen görevlendirilmiş tahsil mem
O
şekilde tahsil edilebilmesi için önemli tedbirler alınmıştır. Hatta avârız vergisinin ordunun ihtiyacı olan mal ve hizmet taleplerinin karşılanması için konulan avârız ordunun ihtiyacı olan mal ve hizmet taleplerinin karşılanması için konulan avârız nüzülün arpa ve un gibi aynî olarak alınması gerekiyordu. Ancak Osmanlı üzülün arpa ve un gibi aynî olarak alınması gerekiyordu. Ancak Osmanlı Nakden ödenen sürsatın b
n
Devleti’nde, toplum hayatında ziraatın hâkim rolü yanında, para ekonomisi de evleti’nde, toplum hayatında ziraatın hâkim rolü yanında, para ekonomisi de
alınma şekilleri olan nüzül ve sürsat için ayrı ayrı emir ve hükümler gönderilmiştir. vergisinin, XVII. yüzyılda nakden alınan vergiye dönüşmesi neticesinde ortaya vergisinin, XVII. yüzyılda nakden alınan vergiye dönüşmesi neticesinde ortaya D amireye yatırılıyor ve harbin diğer ihtiyaçları için sarf ediliyordu.
9
oldukça yaygındı. Nitekim nüzülün ayni olarak alındığı gibi, nakdî olarak da tahsil ldukça yaygındı. Nitekim nüzülün ayni olarak alındığı gibi, nakdî olarak da tahsil
Ortaçağlardan beri hükümdarlar, doğuda ve batıda devlet bütçesinin tahmin çıkmıştır. Bununla beraber avârız harp zamanlarında alınan para şeklinde bir vergiye çıkmıştır. Bununla beraber avârız harp zamanlarında alınan para şeklinde bir vergiye o Osmanlı hazinesinin önemli gelirleri arasında yer alan avârız vergisi,
edildiği görülmektedir. Devlet ordunun ihtiyacı olan hububatın aynen teslimini, dildiği görülmektedir. Devlet ordunun ihtiyacı olan hububatın aynen teslimini,
edilmeyen ihtiyaçlarını karşılamak için acil durumlarda geçici olarak bazı tedbirler dönüştüğü halde, gene de harpte mal ve hizmete ihtiyacın olduğu görülmektedir. dönüştüğü halde, gene de harpte mal ve hizmete ihtiyacın olduğu görülmektedir. e başlangıçta düzenli olarak tarh edilen bir vergi değil iken sonradan uzayan harpler,
Böylece biri aynî, diğeri nakdî olarak alınan bu iki vergi arasında bir bağ meydana Böylece biri aynî, diğeri nakdî olarak alınan bu iki vergi arasında bir bağ meydana i ihtiyacı aşan miktarların ise nakden verilmesini istiyordu. Böylece nüzül ve sürsat, htiyacı aşan miktarların ise nakden verilmesini istiyordu. Böylece nüzül ve sürsat, ekonomik sıkıntılar, timar sisteminin bozulması vb. sebeplerden
i
gelmiştir.
1 Halil Sahillioğlu, “Avârız”, DİA. IV, İstanbul 1991, s.108–109; Avârız ile ilgili olarak bkz. Ö.Lütfi gelmiştir. 5 5 imparatorluğun harp sahasına yakın ve büyük askerî yolların civarında bulunan mparatorluğun harp sahasına yakın ve büyük askerî yolların civarında bulunan ödenen bir reaya vergisi haline gelmiştir. Özellikle tahrir geleneğinin terk edildiği
Barkan, “Avârız”, İA. II, İstanbul 1993, s.13–19; M. Canard, “Awarid”, EI I, p. 760–762. Avârız O bölgeler için aynî bir mükellefiyet, bu hudutlar dışında kalan yerler için nakdî bir ölgeler için aynî bir mükellefiyet, bu hudutlar dışında kalan yerler için nakdî bir XVII. yüzyılda, avârız vergilerinin tahsili için düzenli avârız defterleri tutulmaya
2
Orduların savaşma gücünün idamesi, cephe gerisinden gelen yiyecek rduların savaşma gücünün idamesi, cephe gerisinden gelen yiyecek
b
haneleri, gerçek hane olmayıp itibarî bir vergi hanesidir. Dolayısıyla avârız defterlerinde
vergi haline geliyordu. Nakdî olarak alınma usulü XVI. yüzyıl sonları ve XVII. ergi haline geliyordu. Nakdî olarak alınma usulü XVI. yüzyıl sonları ve XVII.
m
kaydedilen hanelerden hareketle şehrin o döneme ait nüfusu hakkında verilen rakamlara ihtiyatlı maddelerinin, önceden tespit edilen yere ulaşmasına bağlıydı. Bu sebeple nüzûl adı addelerinin, önceden tespit edilen yere ulaşmasına bağlıydı. Bu sebeple nüzûl adı v başlamıştır. Bu defterlerden bazıları mufassal olarak hazırlanmış olup, tahrir
altında halktan alınan ayniyatın zamanında ve noksansız tahsil edilmesi, ordunun tında halktan alınan ayniyatın zamanında ve noksansız tahsil edilmesi, ordunun
yüzyılda yaygın olarak başvurulan bir uygulama idi.
yaklaşmak gerekmektedir. Bu konuda geniş bilgi için bkz. Mustafa Öztürk, “1616 Tarihli Halep al yüzyılda yaygın olarak başvurulan bir uygulama idi. 8 8 defterlerindekiler kadar ayrıntılı bilgiler vermektedirler.
Avârız Defteri”, OTAM 8, Ankara 1997, s.249–253; Rıfat Özdemir, “Avârız ve Gerçek-Hane gelişinden evvel belirlenen yere nakledilmesi gerekiyordu. Nüzülün, orduların savaş elişinden evvel belirlenen yere nakledilmesi gerekiyordu. Nüzülün, orduların savaş
g
Sayılarının Demografik Tahminlerde Kullanılması Üzerine Bazı Bilgiler”, X.Türk Tarih Kongresi
g
(Ankara 22–26 Eylül 1986) Kongreye Sunulan Bildiriler, IV, Ankara 1993, s.1581–1584; Mehmet Ali gücünde oynadığı bu önemli rolden dolayı merkezi hükümet, ümeraya sefere ücünde oynadığı bu önemli rolden dolayı merkezi hükümet, ümeraya sefere 6 6 Lütfi Güçer, XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Lütfi Güçer, XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Mufas
h
Vergiler, İstanbul 1964, s.75. ergiler, İstanbul 1964, s.75.
Ünal, “1646 (1056) Tarihli Harput Kazâsı Avârız Defteri”, Osmanlı Devri Üzerine Makaleler hazırlık emirlerini yollarken maliyeye bağlı mevkûfat kaleminde bulunan azırlık emirlerini yollarken maliyeye bağlı mevkûfat kaleminde bulunan V XVI. yüzyılın sonlarına doğru, İmparatorluğun içine girdiği büyük mali kriz,
Araştırmalar, Isparta 1999, s.119–122; Bruce Mc-Gowan, “Osmanlı-Avârız-Nüzul Teşekkülü 1600– 7 7 Güçer, Hububat Meselesi, s.765–77; Hemen hemen bütün seferlerde bu usulün kullanıldığı Güçer, Hububat Meselesi, s.765–77; Hemen hemen bütün seferlerde bu usulün kullanıldığı

1830”, VIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara 15 Ekim 1976) Kongreye Sunulan Bildiriler II, Ankara 1981, 22 Halil İnalcık, “Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600–1700”, Archivum Halil İnalcık, “Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600–1700”, Archivum görülmektedir. Bkz. Mehmet İnbaşı; “The Register of Expenditures of Murat IV’s Bagdat örülmektedir. Bkz. Mehmet İnbaşı; “The Register of Expenditures of
g
s.1327–1331; Feridun M. Emecen, “Kayacık Kazâsının Avârız Defteri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, O Campaign”, Acta Orientalia, vol. 54/4, Budapest 2001, s.499. ampaign”, Acta Orientalia, vol. 54/4, Budapest 2001, s.499. zamana kadar olağanüstü zamanlarda alınan avârız-ı divaniye ve tekâlif-i örfiye
C
Ottomanicum VI (1980), p.313. ttomanicum VI (1980), p.313.
Sayı:12, İstanbul 1982, s.159–163; Süleyman Demirci, “Collection of Avâriz and Nüzul Levies in 33 Halil Sahillioğlu, “Avârız”, DİA IV, İstanbul, 1991, s.108–109. Halil Sahillioğlu, “Avârız”, DİA IV, İstanbul, 1991, s.108–109. 8 8 Güçer, Hububat Meselesi, s.81–87; Bu tür uygulamalara XVI. yüzyıl ortalarında da rastlanmaktadır. Güçer, Hububat Meselesi, s.81–87; Bu tür uygulamalara XVI. yüzyıl ortalarında da rastlanmaktadır. vergilerini sürekli ve düzenl
Nitekim Kanuni Sultan Süleyman’ın seferleri sırasında birçok bölgeden nüzülün bedeli alınmıştı. tekim Kanuni Sultan Süleyman’ın seferleri sırasında birçok bölgeden nüzülün bedeli alınmıştı.
the Ottoman Empire: A Case Study of the Province of Karaman, 1620–1700”, Belleten c. LXIX, sayı 44 Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sosyal ve Ekonomik Tarihi I, İstanbul 2000, s.139; İnalcık, Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sosyal ve Ekonomik Tarihi I, İstanbul 2000, s.139; İnalcık, Ni
256, Aralık 2005, s. 897–912; M. Hanefi Bostan, “XVII. Yüzyıl Avârız ve Cizye Defterlerine Göre Of “Military and Fiscal”, s.314. Military and Fiscal”, s.314. M
“
Mehmet İnbaşı, “Kanunu Döneminde Of Kazâsı’ndan Alınan Askerî Yardımlar”, Trabzon ve ehmet İnbaşı, “Kanunu Döneminde Of Kazâsı’ndan Alınan Askerî Yardımlar”, Trabzon ve
Çevresi Tarih, Dil ve Edebiyat Sempozyumu (Trabzon, 3-5 Mayıs 2001) I, Trabzon 2002, s.120-123; evresi Tarih, Dil ve Edebiyat Sempozyumu (Trabzon, 3-5 Mayıs 2001) I, Trabzon 2002, s.120-123;
Kazasının Nüfusu ve Etnik Yapısı”, XIV. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 9–13 Eylül 2002), Kongreye 55 Bruce McGovan, “Osmanlı Avarız-Nûzül Teşekkülü 1600–1830”, VIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara, Bruce McGovan, “Osmanlı Avarız-Nûzül Teşekkülü 1600–1830”, VIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara, Ç 9 Güçer, Hububat Meselesi, s.93–97; Caroline Finkel, The Administration of Warfare: the Ottoman
11–15 Ekim 1976), Kongreye Sunulan Bildiriler II, Ankara 1981, s.1327. 1–15 Ekim 1976), Kongreye Sunulan Bildiriler II, Ankara 1981, s.1327.
Feridun M. Emecen, “Bedel”, DİA. V, İstanbul, 1992, s.301. eridun M. Emecen, “Bedel”, DİA. V, İstanbul, 1992, s.301.
Sunulan Bildiriler, II. Cilt I. Kısım, Ankara 2005, s. 413-429. 1 F Military Campaigns in Hungary, 1593–1606, Wien 1988, s. 134.