Page 8 - Avariz Ve Cizye 1

7
2 1 1 3 2 2 2

AVÂRIZ VE AVÂRIZ DEFTERLERİ VÂRIZ VE AVÂRIZ DEFTERLERİ
A al al
almışlardı. Bu bazen hizmet ve mal isteği, bazen de peşin olarak ödenen bir vergi mışlardı. Bu bazen hizmet ve mal isteği, bazen de peşin olarak ödenen bir vergi mışlardı. Bu bazen hizmet ve mal isteği, bazen de peşin olarak ödenen bir vergi
ş
A
Avârız Vergisi vârız Vergisi şekli olarak uygulanmıştır.ekli olarak uygulanmıştır. 2 22
şekli olarak uygulanmıştır. Osmanlı Devleti’nde de daha kuruluş yıllarında, normal Osmanlı Devleti’nde de daha kuruluş yıllarında, normal Osmanlı Devleti’nde de daha kuruluş yıllarında, normal
Osmanlı maliyesinde bir vergi terimi olan avârız sözlükte, sonradan meydana smanlı maliyesinde bir vergi terimi olan avârız sözlükte, sonradan meydana şer’i hukuk ve örfi resimlerin dışında olağanüstü zamanlara mahsus olmak üzere, şer’i hukuk ve örfi resimlerin dışında olağanüstü zamanlara mahsus olmak üzere, şer’i hukuk ve örfi resimlerin dışında olağanüstü zamanlara mahsus olmak üzere,
O
çeşitli a dla r a ltında na kdî, şa hsî hiz met ve a ynen ma l teslimi şeklinde birçok eşitli a dla r a ltında na kdî, şa hsî hiz met ve a ynen ma l teslimi şeklinde birçok
g
gelen ve sabit olanın zıddı gibi manası bulunmaktadır. Osmanlı maliyesinde vergi ve elen ve sabit olanın zıddı gibi manası bulunmaktadır. Osmanlı maliyesinde vergi ve ç çeşitli a dla r a ltında na kdî, şa hsî hiz met ve a ynen ma l teslimi şeklinde birçok
bütçe terimi olarak birbirine bağlı anlamları vardır. Mâlî terim olarak avârız, ütçe terimi olarak birbirine bağlı anlamları vardır. Mâlî terim olarak avârız, fedakârlıklar talep edilmişti ki buna avârız-ı divâniye denilmekteydi. 3 33
b
fedakârlıklar talep edilmişti ki buna avârız-ı divâniye denilmekteydi.
fedakârlıklar talep edilmişti ki buna avârız-ı divâniye denilmekteydi.
olağanüstü hallerde alınan bir hane vergisi olarak tarif edilebilir. lağanüstü hallerde alınan bir hane vergisi olarak tarif edilebilir.
o Savaş zamanlarında ihtiyaç duyulan insanlar için buğday veya un, hayvanlar Savaş zamanlarında ihtiyaç duyulan insanlar için buğday veya un, hayvanlar Savaş zamanlarında ihtiyaç duyulan insanlar için buğday veya un, hayvanlar
O
Osmanlılarda vergi ve nüfus tespitleri hane sayımına dayanır, sayımlarda da smanlılarda vergi ve nüfus tespitleri hane sayımına dayanır, sayımlarda da için arpa temininde devletin kaynakları yetersiz kaldığından, olağanüstü tedbirler ile için arpa temininde devletin kaynakları yetersiz kaldığından, olağanüstü tedbirler ile için arpa temininde devletin kaynakları yetersiz kaldığından, olağanüstü tedbirler ile
v
vergi verebilecek olan nüfus esas kabul edilirdi. Bu sebeple sadece aile reisleri olan ergi verebilecek olan nüfus esas kabul edilirdi. Bu sebeple sadece aile reisleri olan ülkenin tüm imkânları seferber edilmekteydi. Avârız mükellefiyeti dâhilinde ülkenin tüm imkânları seferber edilmekteydi. Avârız mükellefiyeti dâhilinde ülkenin tüm imkânları seferber edilmekteydi. Avârız mükellefiyeti dâhilinde

erkekler sayıma tabi tutulur, mücerredler (bekâr erkek nüfus) ise ayrıca defterde rkekler sayıma tabi tutulur, mücerredler (bekâr erkek nüfus) ise ayrıca defterde ordunun iaşesi, başlıca üç yöntemle sağlanmaktaydı. ordunun iaşesi, başlıca üç yöntemle sağlanmaktaydı. ordunun iaşesi, başlıca üç yöntemle sağlanmaktaydı.
e
gösterilirdi. Tahrir defterlerinde kayıtlı olan nüfus, hane-i avârız veya hane-i gayr-i ez-österilirdi. Tahrir defterlerinde kayıtlı olan nüfus, hane-i avârız veya hane-i gayr-i ez-
1642 (HİCRÎ 1052)TARİHLİ g vergiler salınıyor, yani bir miktar zahire teslim etmeleri isteniyordu. vergiler salınıyor, yani bir miktar zahire teslim etmeleri isteniyordu. vergiler salınıyor, yani bir miktar zahire teslim etmeleri isteniyordu.
1. Avârız hanesi denilen hane halkı vergi birimlerine nüzül adı verilen dolaysız 1. Avârız hanesi denilen hane halkı vergi birimlerine nüzül adı verilen dolaysız 1. Avârız hanesi denilen hane halkı vergi birimlerine nüzül adı verilen dolaysız
avârız olarak ikiye ayrılırdı. Avârız haneleri vergilendirilebilir yahut fiilen vârız olarak ikiye ayrılırdı. Avârız haneleri vergilendirilebilir yahut fiilen
a
2. Önceden belirlenen konaklama mevkilerine erzak getirip, hükümetin 2. Önceden belirlenen konaklama mevkilerine erzak getirip, hükümetin 2. Önceden belirlenen konaklama mevkilerine erzak getirip, hükümetin
vergilendirilmiş olan haneleri gösterirdi. Diğerleri ise, derbendcilik, tuzculuk, ergilendirilmiş olan haneleri gösterirdi. Diğerleri ise, derbendcilik, tuzculuk,
v belirlediği fiyatlardan satma yükümlülüğünün getirildiği, sürsat denilen tahsil şekli belirlediği fiyatlardan satma yükümlülüğünün getirildiği, sürsat denilen tahsil şekli belirlediği fiyatlardan satma yükümlülüğünün getirildiği, sürsat denilen tahsil şekli
m
KAYSERİ m idi. idi. idi. 3. Devletin iştira adı verilen ve sabit yerel piyasa fiyatları üzerinden yaptığı 3. Devletin iştira adı verilen ve sabit yerel piyasa fiyatları üzerinden yaptığı 3. Devletin iştira adı verilen ve sabit yerel piyasa fiyatları üzerinden yaptığı
madencilik, celeplik, şahincilik gibi belirli hizmetle yükümlü olanları; kadı, naib, adencilik, celeplik, şahincilik gibi belirli hizmetle yükümlü olanları; kadı, naib,
muhassıl, sipahi, müderris gibi resmî görevlileri; imam, hatip, müezzin, zaviyedâr, uhassıl, sipahi, müderris gibi resmî görevlileri; imam, hatip, müezzin, zaviyedâr,
şeyh, seyyid gibi din adamlarını; körlük, delilik, düşkünlük gibi bedenî sakatlıkları eyh, seyyid gibi din adamlarını; körlük, delilik, düşkünlük gibi bedenî sakatlıkları
ş
olan kimseleri içine almakta olup vergilerin tamamından veya bir kısmından lan kimseleri içine almakta olup vergilerin tamamından veya bir kısmından
o mal alımları idi.
mal alımları idi.mal alımları idi.
4 44
muafiyeti ifade ederdi. Muafiyet sebebiyle hizmetlerin çoğu avârız-ı divaniye ve uafiyeti ifade ederdi. Muafiyet sebebiyle hizmetlerin çoğu avârız-ı divaniye ve
m
AVÂRIZ tekâlif-i örfiyyeden sayılan yükümlülüklerdendi. Belirli bir hizmetle mükellef ekâlif-i örfiyyeden sayılan yükümlülüklerdendi. Belirli bir hizmetle mükellef Nüzül ve Sürsat üzül ve Sürsat Nüzül ve Sürsat
t
N
Nüzül; Sözlük anlamı inme, konma manalarına gelmekte olup, askerî ve mâli üzül; Sözlük anlamı inme, konma manalarına gelmekte olup, askerî ve mâli Nüzül; Sözlük anlamı inme, konma manalarına gelmekte olup, askerî ve mâli
olanlara ayrıca başka bir hizmet yüklenemezdi.
N
olanlara ayrıca başka bir hizmet yüklenemezdi.
1 1
Avârız vergisi, XVII. yüzyıldan itibaren Osmanlı ordularının aynî ve nakdî vârız vergisi, XVII. yüzyıldan itibaren Osmanlı ordularının aynî ve nakdî
A
f finansmanında önemli bir rol üstlenmiştir. Bundan dolayı da verginin düzenli bir inansmanında önemli bir rol üstlenmiştir. Bundan dolayı da verginin düzenli bir t terim olarak cins ve miktarı önceden tayin edilen zahirenin, ordunun geçeceği menzillere erim olarak cins ve miktarı önceden tayin edilen zahirenin, ordunun geçeceği menzillere terim olarak cins ve miktarı önceden tayin edilen zahirenin, ordunun geçeceği menzillere
g
götürülerek hazır edilmesi anlamına gelmektedir. Olağanüstü hallerde alınan nüzül, ötürülerek hazır edilmesi anlamına gelmektedir. Olağanüstü hallerde alınan nüzül, götürülerek hazır edilmesi anlamına gelmektedir. Olağanüstü hallerde alınan nüzül,
DEFTERİ al vergisinin, XVII. yüzyılda nakden alınan vergiye dönüşmesi neticesinde ortaya ergisinin, XVII. yüzyılda nakden alınan vergiye dönüşmesi neticesinde ortaya vergisinin, XVII. yüzyılda nakden alınan vergiye dönüşmesi neticesinde ortaya
şekilde tahsil edilebilmesi için önemli tedbirler alınmıştır. Hatta avârız vergisinin ekilde tahsil edilebilmesi için önemli tedbirler alınmıştır. Hatta avârız vergisinin
ordunun ihtiyacı olan mal ve hizmet taleplerinin karşılanması için konulan avârız rdunun ihtiyacı olan mal ve hizmet taleplerinin karşılanması için konulan avârız ordunun ihtiyacı olan mal ve hizmet taleplerinin karşılanması için konulan avârız
o
ş

alınma şekilleri olan nüzül ve sürsat için ayrı ayrı emir ve hükümler gönderilmiştir. ınma şekilleri olan nüzül ve sürsat için ayrı ayrı emir ve hükümler gönderilmiştir.
v
çıkmıştır. Bununla beraber avârız harp zamanlarında alınan para şeklinde bir vergiye ıkmıştır. Bununla beraber avârız harp zamanlarında alınan para şeklinde bir vergiye çıkmıştır. Bununla beraber avârız harp zamanlarında alınan para şeklinde bir vergiye
ç
Ortaçağlardan beri hükümdarlar, doğuda ve batıda devlet bütçesinin tahmin rtaçağlardan beri hükümdarlar, doğuda ve batıda devlet bütçesinin tahmin
e O dönüştüğü halde, gene de harpte mal ve hizmete ihtiyacın olduğu görülmektedir. önüştüğü halde, gene de harpte mal ve hizmete ihtiyacın olduğu görülmektedir. dönüştüğü halde, gene de harpte mal ve hizmete ihtiyacın olduğu görülmektedir.
d
edilmeyen ihtiyaçlarını karşılamak için acil durumlarda geçici olarak bazı tedbirler dilmeyen ihtiyaçlarını karşılamak için acil durumlarda geçici olarak bazı tedbirler
B
Böylece biri aynî, diğeri nakdî olarak alınan bu iki vergi arasında bir bağ meydana öylece biri aynî, diğeri nakdî olarak alınan bu iki vergi arasında bir bağ meydana Böylece biri aynî, diğeri nakdî olarak alınan bu iki vergi arasında bir bağ meydana

MAD. 7063 1 1 Halil Sahillioğlu, “Avârız”, DİA. IV, İstanbul 1991, s.108–109; Avârız ile ilgili olarak bkz. Ö.Lütfi Halil Sahillioğlu, “Avârız”, DİA. IV, İstanbul 1991, s.108–109; Avârız ile ilgili olarak bkz. Ö.Lütfi gelmiştir.gelmiştir. 5 55
gelmiştir.

Barkan, “Avârız”, İA. II, İstanbul 1993, s.13–19; M. Canard, “Awarid”, EI I, p. 760–762. Avârız I, p. 760–762. Avârız
Barkan, “Avârız”, İA. II, İstanbul 1993, s.13–19; M. Canard, “Awarid”, EI
2 2
Orduların savaşma gücünün idamesi, cephe gerisinden gelen yiyecek Orduların savaşma gücünün idamesi, cephe gerisinden gelen yiyecek Orduların savaşma gücünün idamesi, cephe gerisinden gelen yiyecek
haneleri, gerçek hane olmayıp itibarî bir vergi hanesidir. Dolayısıyla avârız defterlerinde aneleri, gerçek hane olmayıp itibarî bir vergi hanesidir. Dolayısıyla avârız defterlerinde
h
k
kaydedilen hanelerden hareketle şehrin o döneme ait nüfusu hakkında verilen rakamlara ihtiyatlı aydedilen hanelerden hareketle şehrin o döneme ait nüfusu hakkında verilen rakamlara ihtiyatlı
altında halktan alınan ayniyatın zamanında ve noksansız tahsil edilmesi, ordunun altında halktan alınan ayniyatın zamanında ve noksansız tahsil edilmesi, ordunun altında halktan alınan ayniyatın zamanında ve noksansız tahsil edilmesi, ordunun
yaklaşmak gerekmektedir. Bu konuda geniş bilgi için bkz. Mustafa Öztürk, “1616 Tarihli Halep aklaşmak gerekmektedir. Bu konuda geniş bilgi için bkz. Mustafa Öztürk, “1616 Tarihli Halep
y maddelerinin, önceden tespit edilen yere ulaşmasına bağlıydı. Bu sebeple nüzûl adı maddelerinin, önceden tespit edilen yere ulaşmasına bağlıydı. Bu sebeple nüzûl adı maddelerinin, önceden tespit edilen yere ulaşmasına bağlıydı. Bu sebeple nüzûl adı
Avârız Defteri”, OTAM 8, Ankara 1997, s.249–253; Rıfat Özdemir, “Avârız ve Gerçek-Hane vârız Defteri”, OTAM 8, Ankara 1997, s.249–253; Rıfat Özdemir, “Avârız ve Gerçek-Hane
A gelişinden evvel belirlenen yere nakledilmesi gerekiyordu. Nüzülün, orduların savaş gelişinden evvel belirlenen yere nakledilmesi gerekiyordu. Nüzülün, orduların savaş gelişinden evvel belirlenen yere nakledilmesi gerekiyordu. Nüzülün, orduların savaş
S
Sayılarının Demografik Tahminlerde Kullanılması Üzerine Bazı Bilgiler”, X.Türk Tarih Kongresi ayılarının Demografik Tahminlerde Kullanılması Üzerine Bazı Bilgiler”, X.Türk Tarih Kongresi
(
(Ankara 22–26 Eylül 1986) Kongreye Sunulan Bildiriler, IV, Ankara 1993, s.1581–1584; Mehmet Ali Ankara 22–26 Eylül 1986) Kongreye Sunulan Bildiriler, IV, Ankara 1993, s.1581–1584; Mehmet Ali gücünde oynadığı bu önemli rolden dolayı merkezi hükümet, ümeraya sefere gücünde oynadığı bu önemli rolden dolayı merkezi hükümet, ümeraya sefere gücünde oynadığı bu önemli rolden dolayı merkezi hükümet, ümeraya sefere
Ü
Ünal, “1646 (1056) Tarihli Harput Kazâsı Avârız Defteri”, Osmanlı Devri Üzerine Makaleler nal, “1646 (1056) Tarihli Harput Kazâsı Avârız Defteri”, Osmanlı Devri Üzerine Makaleler hazırlık emirlerini yollarken maliyeye bağlı mevkûfat kaleminde bulunan hazırlık emirlerini yollarken maliyeye bağlı mevkûfat kaleminde bulunan hazırlık emirlerini yollarken maliyeye bağlı mevkûfat kaleminde bulunan
Araştırmalar, Isparta 1999, s.119–122; Bruce Mc-Gowan, “Osmanlı-Avârız-Nüzul Teşekkülü 1600–raştırmalar, Isparta 1999, s.119–122; Bruce Mc-Gowan, “Osmanlı-Avârız-Nüzul Teşekkülü 1600–
A

1830”, VIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara 15 Ekim 1976) Kongreye Sunulan Bildiriler II, Ankara 1981, 830”, VIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara 15 Ekim 1976) Kongreye Sunulan Bildiriler II, Ankara 1981,
1 222 Halil İnalcık, “Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600–1700”, Archivum Halil İnalcık, “Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600–1700”, Archivum Halil İnalcık, “Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600–1700”, Archivum
O
s s.1327–1331; Feridun M. Emecen, “Kayacık Kazâsının Avârız Defteri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, .1327–1331; Feridun M. Emecen, “Kayacık Kazâsının Avârız Defteri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, Ottomanicum VI (1980), p.313. ttomanicum VI (1980), p.313. Ottomanicum VI (1980), p.313.
S 333 Halil Sahillioğlu, “Avârız”, DİA IV, İstanbul, 1991, s.108–109. Halil Sahillioğlu, “Avârız”, DİA IV, İstanbul, 1991, s.108–109. Halil Sahillioğlu, “Avârız”, DİA IV, İstanbul, 1991, s.108–109.

Sayı:12, İstanbul 1982, s.159–163; Süleyman Demirci, “Collection of Avâriz and Nüzul Levies in ayı:12, İstanbul 1982, s.159–163; Süleyman Demirci, “Collection of Avâriz and Nüzul Levies in
the Ottoman Empire: A Case Study of the Province of Karaman, 1620–1700”, Belleten c. LXIX, sayı he Ottoman Empire: A Case Study of the Province of Karaman, 1620–1700”, Belleten c. LXIX, sayı 444 Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sosyal ve Ekonomik Tarihi I, İstanbul 2000, s.139; İnalcık, Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sosyal ve Ekonomik Tarihi I, İstanbul 2000, s.139; İnalcık, Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sosyal ve Ekonomik Tarihi
t
256, Aralık 2005, s. 897–912; M. Hanefi Bostan, “XVII. Yüzyıl Avârız ve Cizye Defterlerine Göre Of 56, Aralık 2005, s. 897–912; M. Hanefi Bostan, “XVII. Yüzyıl Avârız ve Cizye Defterlerine Göre Of
2 “Military and Fiscal”, s.314. Military and Fiscal”, s.314. “Military and Fiscal”, s.314.
“
K
Kazasının Nüfusu ve Etnik Yapısı”, XIV. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 9–13 Eylül 2002), Kongreye azasının Nüfusu ve Etnik Yapısı”, XIV. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 9–13 Eylül 2002), Kongreye 555 Bruce McGovan, “Osmanlı Avarız-Nûzül Teşekkülü 1600–1830”, VIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara, Bruce McGovan, “Osmanlı Avarız-Nûzül Teşekkülü 1600–1830”, VIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara, Bruce McGovan, “Osmanlı Avarız-Nûzül Teşekkülü 1600–1830”, VIII. Türk Tarih Kong
Sunulan Bildiriler, II. Cilt I. Kısım, Ankara 2005, s. 413-429. unulan Bildiriler, II. Cilt I. Kısım, Ankara 2005, s. 413-429.
S 1
11–15 Ekim 1976), Kongreye Sunulan Bildiriler II, Ankara 1981, s.1327. 1–15 Ekim 1976), Kongreye Sunulan Bildiriler II, Ankara 1981, s.1327. 11–15 Ekim 1976), Kongreye Sunulan Bildiriler II, Ankara 1981, s.1327.