Page 16 - Halil Edhem

2 KAYSERø ùEHRø 2 KAYSERø ùEHRø 9 3 3

ølkokuldan sonra girdi÷i Kaptan øbrahim Paúa Ortaokulu’ndan diploma almadan, B) HALøL EDHEM’øN øLøM HAYATI
babasÕnÕn elçi tayin edildi÷i Berlin’e gitmiútir. Orada bir yÕl kadar kalarak,
Tarihçilik, müzecilik ve meskûkâtçÕlÕkta uzmanlÕ÷Õyla tanÕnmÕú, milletlerarasÕ ün
AlmancayÕ ö÷rendikten sonra, dört buçuk yÕl Real Schuleye devam ile kazanmÕú ve bunun sonucu olarak da, birçok ilmî cemiyetlerde üye bulunmuú olan
ortaö÷renimini tamamlamÕútÕr. Oradan øsviçre’ye geçerek, bir yÕl Zürih
Üniversitesi’nin tabiat bilimleri dalÕna devam etmiútir. Sonra, babasÕnÕn iste÷i bilginlerimizden Halil Edhem’in ilim hayatÕ üzerinde ana hatlarÕyla durmak yerinde
olacaktÕr.
üzerine, Viyana Politeknik Okulu’na kayÕtlanarak, tabiat bilimleri ve kimya
ö÷renimi yapmÕútÕr. AynÕ yÕl içinde øsviçre’ye dönerek, Bern Üniversitesi’ne devam
eden Halil Edhem, 1885’de felsefe doktoru olmuútur. 1. Tarihçili÷i: Halil Edhem, tarih sahasÕnda Türkiye’nin tanÕnmÕú büyük
bilginlerinden birisidir. ølminin delilleri kuvvetli ve canlÕdÕr. Türk tarihine ÕúÕk
Halil Edhem, Avrupa’daki bu ö÷renimi sÕrasÕnda, çok sevdi÷i ve fakat, babasÕnÕn tutabilecek tarihî belgeler tespit etmiútir. Onun gayesi son zamanlarÕn ihtiyacÕna
engel olmasÕ üzerine devam edemedi÷i, arkeoloji derslerini de boúlamamÕútÕr. Halil uygun bir «Selçuklu Tarihi» yazmak ve SelçuklularÕn çöküúünden sonra beliren
Edhem babasÕnÕn iste÷ine uyarak, kimya ve maden mühendisli÷i ö÷renimini Türk beyliklerinin sönük kalan yönlerini aydÕnlatmaktÕ. Bu arzusuna tamamÕyla
tamamlamÕútÕr. yetiúememiúse de, yetiútirdi÷i neslin kolaylÕkla baúarabilmesi için gereken esaslarÕ
Görülüyor ki, babasÕ øbrahim Edhem Paúa’nÕn fen bilimleri sahasÕnda elde etmiú ve bunun kaynaklarÕnÕ, ihmalin ve zamanÕn tahribinden kurtararak,
yetiúmesini istemesine karúÕlÕk, Halil Edhem sosyal bilimlere karúÕ daha çok ilgi araútÕrÕcÕlara bÕrakmÕútÕr. Ülkemizde bulunan her tarihî eser, onun yabancÕsÕ de÷ildi.
duymaktadÕr. Bu ilgisinden dolayÕ, bu alanda da kendi kendisini yetiútirmiútir. Prof. Dr. Afet ønan «tarihî harabelerin ve tarihî eserlerin geçirdi÷i safhalarÕ, ondan
6
sormakla ö÷renebilirdim » der. Prof. Dr. Süheyl Ünver ise, onun hakkÕnda «dikkatli
tarih çalÕúmalarÕnda bir sembol olarak aramÕzda hoú ve ciddi hatÕralarÕyla
2. Memuriyet ZamanÕ: Halil Edhem’in memuriyet hayatÕ, yukarÕda sözü yaúayacaktÕr» cümlesiyle Halil Edhem’in tarihçili÷ini ve meselelere hâkimiyetini
7
edildi÷i gibi, Avrupa’dan dönüú yÕlÕ olan R. 1301 (1885)’de baúlar ve 1931 yÕlÕnda ifade etmektedir.
emekli oluncaya kadar devam eder. Memuriyet hayatÕnÕn, 7 yÕl 5 ayÕ harbiyede; 16
yÕl 7 ayÕ müzeler müdür yardÕmcÕlÕ÷Õnda; 5 ayÕ belediye baúkanlÕ÷Õnda; 21 yÕlÕ
müzeler müdürlü÷ünde geçmiú ve böylece 45 yÕl 5 ay devlet memurlu÷u yapmÕú 2. Müzecili÷i: HayatÕnÕ Türk müzecili÷inin geliúmesine ve dünya müzeleri
3
olup, bunun 38 yÕl 9 ayÕnÕ müzelerde geçirmiútir . arasÕnda önemli bir yer almasÕna vermiú olan Halil Edhem’in müzecili÷i, a÷abeyi
Ressam Osman Hamdi Bey’in yardÕmcÕlÕ÷Õna atanmasÕyla baúlar. øki kardeúin
Halil Edhem, 1931’de Atatürk’ün emriyle østanbul’dan Türkiye Büyük Millet birlikte çalÕútÕklarÕ devirde, müzecili÷i geliútiren arkeoloji ilmi, büyük bir inceleme
Meclisi’ne milletvekili seçilmekle de siyasi hayata baúlamÕútÕr. Türk Tarih ça÷Õna girmiútir. ølk Türk müzesini kuran Osman Hamdi Bey’in uzun ve verimli
Kurumu’nun kuruluúundan sonra, ikinci baúkan Samih Rifat’Õn ölümü üzerine 18 çalÕúmalarÕ, yeni kurulan müzemizi kÕsa bir zaman içinde Avrupa’nÕn sayÕlÕ müzeleri
Ocak 1933’de Türk Tarih Kurumu BaúkanlÕ÷Õ’na seçilmiútir, Ölünceye kadar arasÕna sokmuú ve kendisinden sonra müdür olan kardeúi Halil Edhem de ayni hÕzla
TTK’nÕn vefakâr bir üyesi olarak kalmÕú ve çalÕúmalarÕndan ötürü Atatürk’ün çalÕúarak, müzeyi geniúletmek suretiyle, a÷abeyinin eserlerini tamamlamaya
4
takdirini kazanmÕútÕr . çalÕúmÕútÕr .
8

3. Ölümü ve Kiúili÷i: Halil Edhem Eldem, Atatürk’ün ölümünden bir hafta 3. MeskûkâtçÕlÕ÷Õ: Millî tarihçilik ve müzecilik yanÕnda øslâm ve Türk
sonra, 17 KasÕm 1938’de østanbul’da 77 yaúÕnda iken hayata gözlerini kapadÕ ve meskûkâtçÕlÕ÷Õnda da önemli bir yeri bulunan Halil Edhem Bey’in, uzun süre bu
EdirnekapÕ ùehitli÷i’nde topra÷a verildi. ølme ve Türk vatanÕna yaptÕ÷Õ sayÕsÕz sahada da, verimli hizmetleri olmuútur. Halil Edhem için, çeúitli ilim sahalarÕ içinde
hizmetlerinden dolayÕ, milletlerarasÕ bir üne sahip bulunan, Laipzig ve Basel meskûkât ilminin özel bir de÷eri vardÕr. O, tarih için eskiça÷ meskûkâtÕnÕn, øslâm
üniversitelerinin fahri felsefe doktoru, birçok yabancÕ bilim kurumlarÕyla enstitülerin paralarÕnÕn, birinci derecede kaynak oldu÷unu anlamÕútÕr. Özellikle Anadolu
fahri ve muhabir üyesi, Halil Edhem Eldem’in ölüm günleri, Türk milletinin en meskûkâtÕnÕn, Türk tarihi araútÕrmalarÕ için gere÷ine inanmÕú ve çalÕúmalarÕnÕ bu
büyük yas günlerine denk geldi÷inden, kaybÕndan duyulan acÕ onu sevenlerin içinde konuda derinleútirmiútir. Anadolu’da basÕlan paralarÕn, Türk ilmi bakÕmÕndan bir
kalmÕútÕr. hazine oldu÷unu ve hazinenin kurtarÕlmasÕ için, çaba sarfetmek gerekti÷ini, ilk defa

Çeúitli milletlerin ve özellikle Türk milletinin âdet ve ahlâkÕna en ince noktasÕna anlayanlardan olan Halil Edhem, bütün gücünü østanbul’da bir meskûkât
kadar vâkÕftÕ. Memleketimizde gezgincili÷i ve ilmî incelemeleri sÕrasÕnda rastladÕ÷Õ koleksiyonunu meydana getirme ve geliútirmeye vermiútir. O’nun gözünde sikkeler
9
dostlarÕnÕ düúünceleriyle, bilgisiyle ve ö÷ütleriyle aydÕnlatmÕútÕr. Âlim ve cahille, sÕrf toplama hevesini ve mülkiyet zevkini okúayan birer eúya de÷il , ilmî çalÕúmalara
yerli ve yabancÕsÕyla, dinsiz ve dindarÕyla, köylüyle, kadÕn ve erkekle, çocuk ve ÕúÕk tutacak en önemli belgelerdir. O, meseleye daima bu açÕdan bakmÕú ve bütün
büyükle görüúmek yollarÕnÕ ve kendisini nasÕl sevdirece÷ini bilirdi. O, nazik ve asabî çalÕúmalarÕnda bu prensip egemen olmuútur.
huylu, çok zeki ve hassas, her güzelli÷i seven, bütün çirkinliklere karúÕ titizlik
5
gösteren bir ilim ve san’at adamÕydÕ .
6 Halil Edhem HatÕra KitabÕ, c. II, s. 49.
3 Aziz O÷an, Halil Edhem HatÕra KitabÕ, c. II, s. 83 7 a.g.e., s. 52.
4 Bilâl Aziz YanÕko÷lu, Halil Edhem HatÕra KitabÕ, c. II, s. 85. 8 a.g.e., s. 67.
5 Halil Edhem hakkÕnda a.g.e.’de yazÕlanlardan çÕkardÕ÷Õm sonuç. 9 E, Bosch, Halil Edhem HatÕra KitabÕ, c. I, s. 161.