Page 18 - Halil Edhem

4 KAYSERø ùEHRø 4 KAYSERø ùEHRø 11 5 5

C) HALøL EDHEM’øN ESERLERø D) KAYSERø ùEHRø’NøN YAZILMASI
ølmini ve faziletini, kendisini tanÕyanlar ve özellikle yetiútirdi÷i ö÷rencileri Kayseri ùehri adlÕ eser, Halil Edhem tarafÕndan, Kayseri’nin içindeki tarihî
bilirler. Jeoloji, biyoloji, tarih, arkeoloji ve meskûkâta ait epeyi eserleri, ayrÕca abideler ve Türk-øslâm eserlerinin incelenip-yazÕlmasÕ çok gerekli görüldü÷ünden
gazeteler ve mecmualarda yazÕlarÕ vardÕr. Eserlerinden önemlilerini úöyle meydana gelmiútir. Halil Edhem’e göre, «Anadolu’nun herhangi bir úehrinden
sayabiliriz: önemce aúa÷Õ» olmayan Kayseri, tarihi boyunca, çeúitli olaylara sahne oldu÷undan
incelenmeye de÷er görülmüútür. Halil Edhem, kendi sözleriyle adÕ geçen eserin
1. ølm-i Tabakatü’l-Arz (Jeoloji), ilk eseri olup, epey zaman okullarda yazÕlÕúÕnÕ úöyle açÕklar: «Burada, derleyip-topladÕ÷ÕmÕz bilgiler, ne do÷rudan bir
okutulmuútur.
Kayseri tarihi, ne de mimarî anÕtlarÕnÕn güzel san’atlar tarihî bakÕú açÕsÕndan bir
2. 1905 yÕlÕnda a÷abeyi Osman Hamdi Bey’in önsözü ile müze yayÕnlarÕ münakaúasÕdÕr. østedi÷imiz ancak bu sahada eser yazacak olanlara bir rehber
arasÕnda ilk olarak meskûkâta ait, Arap ve Arap-Bizans ve OsmanlÕ kurúun hazÕrlamaktan ibaret olup, böylece Kayseri’de Selçuklular ve bunlarÕ takip eden
mühürlerini içine alan Kurúun Mühürler Katalogu basÕlmÕútÕr. di÷er devletler zamanÕndan kalan ve 1323 (1907) yÕlÕnda görebildi÷imiz eserleri
sÕralayÕp, üzerlerindeki kitabeleri dolayÕsÕyla, bazÕ tarihî olaylarÕ kÕsaca yazmaktan
3. 1918’de TOE külliyatÕnÕn beúinci cildi olarak Kayseriyye ùehri adlÕ eseri ibarettir .»
11
çÕkmÕútÕr. Kayseri’nin tarihî ve co÷rafî durumu ile OsmanlÕlara kadar øslâmî devre
ait binalarÕ ve kitabeleri içine alan bir eserdir. ùimdi, Halil Edhem tarafÕndan yazÕlan bu Kayseri ùehri adlÕ eserin úehir
tarihçili÷imizdeki yeri, eserin yazÕlÕúÕnda takip edilen usûl ve görülen kaynaklarÕn
4. Meskûkât-t Osmaniyye, Meskûkât-Õ Kâdîme-i øslâmiyye KataloglarÕ’nÕn önemi üzerinde genel çizgileriyle durmak yararlÕ olacaktÕr.
altÕncÕsÕ olan bu eseri, 1916’da basÕlmÕútÕr.
1. Eserleri içinde Kayseri ùehrinin úehir tarihçili÷imizdeki yeri ve önemi:
5. Müsteúrik Van Berchem ile beraber yazdÕklarÕ ve MÕsÕr’da FransÕzca olarak Halil Edhem, eserinin giriú bölümünde de sözünü etti÷i gibi, úehir tarihçili÷imizin
yayÕmlanan Sivas ve Divri÷i Kitabeleri. ilk Örnekleri olan, Edirneli Bâdi Efendi’nin Edirne Tarihi, AmasyalÕ Mustafa VazÕh
6. TopkapÕ SarayÕ, Türkçe ve FransÕzca olarak 1931’de basÕlmÕútÕr. Efendi’nin Amasya Tarihi ve yine, AmasyalÕ Hüseyin Hüsameddin Efendi’nin
Amasya Tarihi’ni Kayseri ùehri adlÕ eserimiz takîp etmiútir. Kayseri ùehri adlÕ eser,
7. Yedi Kule, Türkçe ve FransÕzca olarak 1931’de basÕlmÕútÕr. adÕ geçen eserler içinde en ilmî olanÕdÕr. Halil Edhem, ince zekâsÕ ve yanÕlmazlÕ÷Õ

8. Camilerimiz, 1932’de Türkçe ve FransÕzca olarak basÕlmÕútÕr. ile, Kayseri’yi iyice inceleyerek, tarihî eserleri görmüú, binalarÕn tarihçesi hakkÕnda
bilgi vermek yanÕnda, kitabelerini de almÕútÕr.
9. Düvel-i øslâmiyye, øslâm devletleri sülâlelerine ait. Düzenleyen Lane-Pool,
çeviren ve geniúleten Halil Edhem’dir. østanbul 1927’de basÕlmÕútÕr. Prof. Dr. øsmail HakkÕ UzunçarúÕlÕ, onun eserleri arasÕnda Kayseri ùehri adlÕ
eserinin yerini úöyle belirtir: «Uzun yÕllardan beri yazdÕ÷Õ eserlerin hepsinin de, ilmî
10. øslâmî Nümismatik øçin Bibliyografya Tecrübesi, 1932’de Ankara’da kÕymetleri yüksek olmakla beraber, bunlarÕn içinde Kayseri ùehri birinci sÕnÕfa
basÕlmÕútÕr. girer .»
12
11. Fihrist-i Umûmî, TOEM adÕyla 1911’den baúlayarak on üç yÕl ve TTEM Halil Edhem, bu eseriyle tarihî eserlerden baúka, daha çok kitabe ve sikkeleri
adÕyla 1924’den baúlayarak üç yÕl, toplam on altÕ yÕl çÕkan mecmuanÕn içindekileri incelemekle, tarihî bilgilerin ileri gidebilece÷ini gösterdi. Böylece, millî tarihîmizi
göstermektedir. incelemek için gösterilen bu geniú yolda, yürümeye baúlanarak, úehir tarihçili÷imize
13
12. MÕsÕr’Õn Son Memlûklu SultanÕ Melik Tomanbay II. AdÕna Çorlu’da ait eser ve makaleler yayÕmlanmÕútÕr .
Bulunan Kitabe, 1935’de østanbul’da basÕlmÕútÕr. Görülüyor ki, Halil Edhem bu eseriyle, Anadolu SelçuklularÕ ve Beylikler devri
13. Anadolu SelçuklularÕ Devrinde Mimarî ve Tezyini Sanatlar, TTK adÕna Kayseri yapÕlarÕnÕ incelemekle; hem Kayseri tarihini, hem de Anadolu’nun önemli
1947’de Ankara’da basÕlmÕútÕr. bir úehri olmasÕ dolayÕsÕyla, Türkiye Tarihinin bir bölümünü aydÕnlatarak,
araútÕrmacÕlara ÕúÕk tutmuútur.
14. Âsâr-Õ Atika Müzesi’nde Meskûkât KolleksiyonlarÕ, østanbul 1923’de
basÕlmÕútÕr. 2. Kayseri ùehri’nin yazÕlÕúÕnda takîp edilen usûl: Eser, TOE külliyatÕnÕn
beúinci cildi olarak, Kayseriyye ùehri, øslamî BinalarÕ ve Kitabeleri Selçuklu
Halil Edhem’in bu saydÕklarÕmÕza ek olarak, TOEM ve TTEM adlarÕyla çÕkarÕ
10
ilmî tarih mecmualarÕnda pek çok de÷erli makaleleri çÕkmÕútÕr .
11 Halil Edhem, Kayseriyye ùehri, østanbul 1334, Giriú bölümüne bkz.
12 Halil Edhem HatÕra KitabÕ, c. II, s. 77.
13. Bu úehir tarihlerinden birkaçÕ: ø. HakkÕ UzunçarúÕlÕ, Sivas ùehri, østanbul 1928; aynÕ müell.
Kütahya ùehri, østanbul 1932; Ali Kemalî, Erzincan Tarihi, østanbul 1932; A. ùerif Beygu, Erzurum
Tarihi, østanbul 1936; øbrahim HakkÕ KonyalÕ, Alanya, østanbul 1946 aynÕ müell. Erzurum Tarihi,
østanbul 1960, aynÕ müell. Konya Tarihi, Konya 1964; aynÕ müell. Karaman Tarihi, østanbul 1967; KazÕm
10 Halil Edhem [Eldem]’in eserlerinin tamamÕ için bakÕnÕz: TOEM ve TTEM’na. AyrÕca, Fürüzan Özdo÷an, Kayseri Tarihi, Kayseri 1948; M. Fahrettin KÕrzÕo÷lu, Kars Tarihi, østanbul 1953; Besim
KÕnal, “Halil Edhem BibliyografyasÕ”, Halil Edhem HatÕra KitabÕ, c. I, s. 299-302 ve øsmail HakkÕ Atalay, Maraú Tarihi ve Co÷rafyasÕ, østanbul 1339; A. Gabriel, Kayseri Türk AnÕtlarÕ, Trk. trc. A. Akif
UzunçarúÕlÕ, Halil Edhem HatÕra KitabÕ, c. II, s. 78-76’a bakÕlabilir. Tütenk, Ankara 1954 ve Ni÷de Türk AnÕtlarÕ, Ankara 1962; øA.’deki úehir tarihçeleri.