Page 30 - Halil Edhem

100 KAYSERø ùEHRø 15 KAYSERø ùEHRø 23 101 16

13
Buraya aldÕ÷ÕmÕz bilgiler, ne do÷rudan do÷ruya bir Kayseri tarihi, ne de mimarî mahalle olup, çarúÕ da bu surun içindedir. Yeni KapÕ , Sivas KapÕsÕ, Kiçi KapÕ,
anÕtlarÕnÕn güzel sanatlar tarihi bakÕú açÕsÕndan bir münakaúasÕdÕr. øste÷imiz, bu BoyacÕ KapÕsÕ ve Meydan KapÕsÕ adlarÕyla giriúleri ve birçok burcu vardÕr ki,
sahada eser yazacak olanlara bir rehber hazÕrlamaktan ibâret olup, böylece bunlardan do÷udakine Yo÷un Burcu veya Birinci Pasban Dâiresi (—Karakol) ve
Kayseri’de Selçuklular ve bunlarÕ takip eden di÷er devletler zamanÕndan kalan, 1323 batÕdakine de økinci Pasban Dâiresi (—Karakol) derler (Resim 2. Kale krokisi). Bu
(1907) yÕlÕnda görebildi÷imiz eserleri sÕralayÕp, üzerlerindeki kitabeler dolayÕsÕyla DÕú Kale surlarÕnÕn büyük bir bölümü bugün yÕkÕk durumdadÕr. Bunun kuzeyine
4
bazÕ tarihî olaylarÕ kÕsaca yazmaktan ibarettir . OsmanlÕlar zamanÕna âit olan bölüm, gelen kenarÕnda úehrin kalesi olan øç Kale bulunur ki, onun içinde bir mahallesi ve
baúlÕ baúÕna incelenmek gerekti÷inden buraya alÕnmamÕútÕr. Karâmano÷lu Mescidinin yerine yapÕlan Fatih Camii vardÕr. Bu kaleye bazÕ
14
tarihçiler «Ahmedek» adÕnÕ veriyorlar . Bunun surlarÕ ve burçlarÕ hâlâ vardÕr
Kayseri’nin co÷rafî durumu: Anadolu’nun OsmanlÕlar zamanÕndaki (Resim 3). øki kapÕsÕndan biri olan «Kale KapÕsÕ» güneye yani DÕú Kale’ye do÷ru
5
taksimatÕna göre, Kayseri Karaman Eyâletine ba÷lÕ yedi sancaktan biriydi . Bugün açÕlÕr ki, bunun ilki tarafÕnda Selçuklu devrinden kalma birer aslan heykeli vardÕr.
Kayseri müstâkil bir vâlili÷in merkezi olup, Erciyes Da÷ÕnÕn kuzeye do÷ru uzanan Di÷er kapÕsÕ ise, kuzeye do÷ru açÕlÕp, buradan «At MeydanÕ» adÕ verilen geniú bir
eteklerinin sonundaki bir ovanÕn üzerinde bulunmaktadÕr. Bu ova, KÕzÕlÕrmak ve alana geçilir .
15
6
kollarÕndan olan Karasu ile Delisu nehirleriyle sulanÕr . Kayseri’nin 5 km. kadar
7
güneydo÷usunda Talas Köyü ile Ali Da÷Õ ve aúa÷Õ yukarÕ 10 km. kuzeyinde Erkilet At MeydanÕ’nÕn etrafÕ, söylendi÷i ve izleriyle de tespit olundu÷u gibi, vaktiyle
8
9
Köyü ve batÕsÕnda SazlÕk denen büyük bir bataklÕk bulunur. Kayseri’nin deniz bir surla çevriliydi. Askerî dâirelerin arkasÕnda bu surun bir parçasÕ mevcut olup,
10
seviyesinden yüksekli÷i 1070 m. kadardÕr . Anadolu’nun en yüce da÷Õ olan Erciyes, üzerinde aúa÷Õda incelenecek olan 621 (1224) tarihli kitabe ve bu yer ile DÕú Kale
11
deniz seviyesinden aúa÷Õ yukarÕ 4.000 m. yüksekliktedir. Eskiden bu da÷a duvarÕ arasÕnda «Ok Kalesi» adÕyla bir burcun kalÕntÕsÕ görülür . Hükümet ve askerî
16
«Argaeus» derlerdi. Bugün sönmüú bir volkan olan bu da÷Õn tarihi devirlerde
faâliyette oldu÷u sanÕlÕyor. Gerçekten de, M.S. 24’de ölen Strabon, co÷rafyasÕnda
meúelerle donanmÕú olan Erciyes’in eteklerinde ateú kalÕntÕlarÕnÕn bulundu÷unu 13 Bu kapÕ yÕkÕlmÕúsa da yeri bellidir [Bugün yeri de belli olmayÕp, bulundu÷u semt bilinmektedir.
12
söylüyor . ùimdi bu kalÕntÕlardan eser yoktur. Eskiden oldu÷u gibi, bugün de da÷Õn BurasÕ, Millet ve Kaleönü caddelerinin birleúti÷i yer olan Ka÷nÕ PazarÕ’ndadÕr (K.G.)]. Sultan II. Selim
zirvesi karlarla kaplÕdÕr. Strabon, da÷a zirvesine çÕkan birkaç kiúinin sözlerine Han zamanÕnda bu kapÕ dar geldi÷inden geniúletilmiú oldu÷una dâir 975 (1567) tarihli güzel OsmanlÕ
dayanarak, açÕk havalarda buradan, Karadeniz ve Akdeniz’in görülebildi÷ini ifade sülüsüyle yazÕlÕ olan kitabesinin bulundu÷u 040 x 080 boyutundaki mermer levhayÕ bir helvacÕ evine
aúÕrmÕútÕ. Ahmed Nazif Efendi bunu orada bularak 1322 / 1906’da liseye teslim etmiútir. UmarÕz ki bu
ediyor. Bu bir abartmadan ibarettir. Sonradan da÷a çÕkanlar böyle bir úeyden söz kitabe bugün hâlâ orada saklanmaktadÕr. [Bugün, Kayseri Müzesi-øslâmî mezar taúlarÕ ve kitabeleri taú
etmiyorlar. Kâtip Çelebi Cihânnüma’da (s. 620): «Bu da÷da hiç kar eksik olmaz. deposundadÕr]. Bu kitabenin Türkçesi úöyledir: «Bu kapÕ halka dar geliyordu. 975 (1567) yÕlÕnda Sultan
YarÕsÕna yakÕn kÕsmÕ, beyaz bir külâh gibi, birkaç konaklÕk mesafeden görülür» Süleyman Han’Õn o÷lu, Büyük Sultan Selim Han zamanÕnda geniúletildi. —-O’nu geniúletene Allah rÕzkÕ
diyor. Gerçekten de, o bölgenin her noktasÕndan bu yüksek da÷ görülebilmektedir. bol versin—». Metni úöyledir:
(Resim 1). ϊγ ϭ΁ Ϫό˷γ (ϭ) Ϧϣ ϭ ˱ ΎϘϴο αΎϨϟ΍ ϰϠϋ ΏΎΒϟ΍ ΍άϫ ϥΎϛ Ϊϓϭ (˺
ϥΎΘϠδϟ΍ Ϣψϋϻ΍ ϥΎΘϠγ ϡΎϳ΍ ϰϓ ˱ Ύϗίέ ϪϴϠϋ ϰϟΎόΗ ˷ ௌ (˻
Kayseri úehri, oldukça geniú bir alana yayÕlmÕútÕr. Kuzey yönü, DÕú Kale, Eski ΔϳΎϤόδΗ ϭ ϦϴόΒγ ϭ ϦδϤΧ ΔϨγ ϰϓ ϥΎΧ ϥΎϤϴϠγ ϥΎΘϠγ ϦΑ ϥΎΧ ϢϴϠγ (˼
Kale, Eski Sur ve øç ùehir adlarÕyla anÕlan bir surla çevrilidir. BurasÕ on dokuz 14 Konya’nÕn øç Kalesi’ne (bkz. Naima, c. III, s. 227} ve Sivas’Õn øç Kale’sine de Ahmedek adÕ
verilirdi. Kayseri’de bir de «Ahmedek VestanÕ» vardÕ. (bkz. Esterâbâdî, Bezm ü Rezm), Bu kelime
hakkÕnda bakÕlan Iügatlarda bir úey bulamadÕk. YalnÕz Pavet de Coutrteilleinin el-Lügatü’n-Nevâtye ve’l-
eser sonradan Mehmet Palamuto÷lu tarafÕndan yayÕnlanmÕútÕr: Kayseri Tarihi-Mirat-Õ Kayseriyye, îstiúhadâtü’l Ça÷atâîye adÕndaki Türkçe-FransÕzca lügatÕnda «Açmedek» kelimesini gösterip, bunu
Kayseri 1987. Ahmet Nazif Efendi’nin Kayseri MeúhurlarÕ isimli eseri de Meserret Diriöz-Haydar Diriöz sa÷lamlaútÕrÕlmÕú bir beldenin içindeki kale (yani iç kale) olmak üzere açÕklÕyor [Bunu Osman Turan da,
tarafÕndan Kayseri 1991’de yayÕnlanmÕútÕr. (K.G.). Alanya ve Konya øç Kaleleri’ne «Ahmedek» demekle do÷ruluyor. Bkz. Osman Turan, Selçuklular
3 Kayseride bulundu÷um zaman, merhum Ahmed Nazîf Efendi vasÕtasÕyla birçok tarihî yapÕlarÕ ZamanÕnda Türkiye, østanbul 1971, s. 337, 380, 566].
gördü÷üm gibi, sonra oradan bazÕ kitabe suretleri de göndermiúti. [AdÕ geçenin ölüm tarihi 1914’tür] 15 Evliya Çelebi, Seyahatname’sinde (c. III, s. 177), kaleleri úöyle tarif ediyor: «Bu süslenmiú kale,
4 Bu tarihten sonra o eserler üzerinde yapÕlan de÷iúiklikler, haliyle burada söz konusu de÷ildir. eski zaman iúi sa÷lam bir yapÕdÕr. Sivas, do÷usunda beú konaklÕk yerdir. KapÕsÕnÕn kemeri üzerinde karúÕ
[YapÕlan de÷iúiklikler yeri geldikçe açÕklanacaktÕr (K.G.)]. karúÕya ve yanyana bir aslan ve bir kaplan resmi vardÕr. Bu kapÕdan içeride zahire ambarlan vardÕr. Ta
5 Aynî Ali, Kavânîn-i Âl-i Osman, østanbul 1280/1863-64, s. 16; Katip Çelebi, Cihânnüma, s. 620. Fatih Sultan Mehmed’den beri darÕ, bu÷day, pirinç ve peksimet ile doludur. Di÷er silah aletleri ve
6 Eskiden KÕzÕlÕrmak’a Halys ve Karasu’ya da Melas denirdi. cephane hesapsÕzdÕr, içinde altÕ yüz ev vardÕr. Mollahâne Mahallesi, KazancÕlarMahallesi, Kiçi KapÕ
Mahallesi olup, Kale KapÕsÕ’ndan dÕúarÕya çÕkÕnca, attarlar (kokucular) ve berberler, eski çizmeci
7 AdÕ geçen köy, bugün Kayseri il merkezine 6 km. uzaklÕkta 1980 sayÕmÕna göre 8478 nüfuslu dükkânlarÕ vardÕr. Kale komutanÕnÕn kapÕsÕnÕn önüne bahçe ve úadÕrvanlar yapÕlmÕútÕr».
geliúen úirin bir kasaba iken, 2007 adrese dayalÕ nüfus kayÕt sistemi veri tabanÕna göre 57.939 nüfuslu «Sitâyiú-i asl-Õ úehr (—asÕl úehrin medhi): Aúa÷Õ ùehir, düz ve geniú bir yerde kare úeklinde kesme
Kayseri Büyükúehir’e ba÷lÕ büyük bir ilçe olmuútur.(K.G.). taúlarla yapÕlmÕú eski bir kaleyi içine alan büyük varoú (kenar mahalle) tur. ùehir altÕndaki Koyun
8 1980 nüfus sayÕmÕna göre 3651 nüfuslu pek geliúememiú bir kasaba iken 2007’de Mimar Sinan Köprüsü Nehri’ne «Gezerler Suyu» derler. Bu varoú bin kadar kiremitli, altlÕ üstlü oturulan evleri içine
ilçesine ba÷lÕ bir mahalle haline gelmiútir. (K.G.). alÕr. Çepeçevre etrafÕ eski kaledir. Beú adet kapÕsÕ vardÕr. BoyacÕ KapÕsÕ ve Kiçi KapÕsÕ güneye bakar.
9 AdÕ geçen bataklÕk, imar edilerek ekim arazisi olarak kullanÕlmaktadÕr (K.G.). Adliye yakÕnÕnda Kaleönü KapÕsÕ do÷uya açÕlÕr. Odun PazarÕ KapÕsÕ kuzeye do÷ru bakar. At PazarÕ KapÕsÕ
10 Bugün, meteoroloji esaslarÕna göre Kayseri, deniz seviyesinden 1055 m. yüksekliktedir. kuzeye do÷ru olup, Paúa SarayÕ yakÕnÕndadÕr. Bu surun etrafÕ hendektir. KÕúÕn bu hendek su ile dolu olup,
ilkbaharda hende÷in içine bostan ekerler. Güzel sebzesi olur». [Evliya Çelebi’nin, beú konaklÕk dedi÷i
2
2
Yüzölçümü: 16917 km . dir. Merkez ilçenin yüzölçümü ise, 2030 km . olup, kendisine 10 kaza, 6 bucak Sivas, Kayseri’ye 190 km. dir. Burada adÕ geçen mahallelerin hemen hemen hepsi bugün varlÕ÷ÕnÕ
ve 80 köy ba÷lÕ iken 23 Temmuz 2004’te yapÕlan yeni düzenleme ile 1 Büyükúehir, 16 ilçe, 52 kasaba ve sürdürmektedir. Burada sözü edilen hendeklerden bugün hiçbir eser yoktur. øç Kale, sebze pazarÕ ve di÷er
396 köyden oluúmuútur.(K.G.). alÕúveriú yerleri olarak kullanÕlmakta iken, 1981’de Belediyece sebzeciler ve di÷erleri da÷ÕtÕlarak yeniden
2
11 Erciyes Da÷Õ, 3916 m, yüksekli÷inde olup, 1100 km . lik yer kaplar (K.G.). iúyerleri yapÕlmÕútÕr (K.G.) ].
12 XII. Kitap. 16 Bugün burasÕ askerî hastahane olup, bu kalÕntÕlardan eser yoktur (K.G.).