Page 34 - Halil Edhem

104 KAYSERø ùEHRø 19 KAYSERø ùEHRø 27 105 20

31
fethedildi÷ini yazÕyorlar . Hâlbuki, do÷u tarihçileri Kayseri ile bütün o yörenin Sinân Paúa’ya idam ettirdi. Böylece, di÷er Zülkadir topraklarÕyla birlikte Kayseri de,
36
32
fethinin Dâniúmendlilere nasip oldu÷unu bildiriyorlar. Fakat, fethedenin hangi OsmanlÕ ülkesine katÕldÕ . Bundan dolayÕ dört yüz yÕldan beri Kayseri, OsmanlÕ
Dâniúmendli sultan oldu÷u kestirilemez. Herhalde, Cami-i Kebir’i yaptÕranÕn Melik úehirlerinden sayÕlmÕú, bu sürede kaleleri yeniden onarÕlmÕú, birçok camiler, türbeler
Mehmed Gazi oldu÷u Kayseri mahkeme sicillerinden anlaúÕlÕyor. Bundan baúka, ve resmî yerler yapÕlmÕútÕr. BunlarÕn mimarî usulü o zamana kadar mevcut
Kayseri’nin kuzeyinde ve Aziziye [bugünkü PÕnarbaúÕ]’de bir de Melik Gâzi Türbesi olanlardan farklÕdÕr. Gerek sözü edilen binalar ve gerek Kayseri’nin OsmanlÕlar
33
34
vardÕr . BunlarÕn her ikisi de, Dâniúmendlilerin en eski hükümdarlarÕdÕr . devrine ait olan tarihî durumu, ayrÕca yazÕlmasÕ gerekir. Bundan dolayÕ eserimize bu
35
Kayseri’de bulabildi÷imiz en eski kitabe , II. øzzeddin KÕlÕçarslan’Õn bölüm alÕnmamÕútÕr.
o÷ullarÕndan Kayseri Meliki Nureddin Sultanúah zamanÕna ait olup, 589 (1193) YukarÕdaki ifâdelerimizden anlaúÕlaca÷Õ üzere, Kayseri ùehri, øslâm tarihi için
tarihlidir. Bundan dolayÕ bu yüz yÕlda Kayseri, çoktan SelçuklularÕn eline geçmiú çok önemli belgeler içinde bulundurup, arada úimdiye kadar yapÕlan incelemeler,
bulunuyordu. Selçuklular zamanÕnda Kayseri, Konya ve Sivas gibi baúkent olup, daha çok derinleútirilecek olursa Anadolu’ya ait olan øslâm tarihinin büyük bir
mutlulu÷un doru÷una ulaúmÕútÕr. I. Alâeddin Keykubâd, ço÷u zamanÕnÕ burada bölümü aydÕnlanabilecektir. Bundan dolayÕ, ilim adamlarÕnÕn bu yönü göz önüne
37
geçirir, seferlere buradan çÕkardÕ. Ticaret, ilim ve güzel san’atlar için önemli bir alacaklarÕ ümit olunur .
merkez olan Kayseri, Mo÷ollar ve MÕsÕrlÕlarÕn göz diktikleri bir yer oldu÷undan, VII KitabÕmÕzda noksan ve hatalarÕn pek çok oldu÷unu kabul eder, bunlarÕn hoúgörü
(XIII). yüzyÕlda ikinci defa istila ve yÕkÕma u÷ramÕútÕr. Selçuklulardan sonra,
ølhanlÕlarÕn valileri tarafÕndan idâre edilen Kayseri’de Gazan Mahmud, Hüdabende ile karúÕlanmasÕnÕ temenni ederiz.
Mehmed ve Ebû Saîd BahâdÕr’Õn kesilmiú sikkeleri vardÕr. Ebû Saîd’in ölümüyle, Her zaman oldu÷u gibi, bu defa da Ahmed Tevhîd Bey’le arkadaúlarÕmÕzdan Ali
Anadolu’da nâib bulunan Emîr Eratna istiklâlini ilân edip, kendisi ve o÷ullarÕ Bey’den görmüú oldu÷um yardÕmlara úükranlarÕmÕ arz ederim.
782(1381) ve bunlarÕn yerine geçen KadÕ Burhaneddin Ahmed 801 (1398) yÕlÕna 38
kadar Kayseri’de hüküm sürmüúlerdir. KadÕ Burhaneddin’in ölümüyle Kayseri ile Haziran 1334 (1918). Halil Edhem [ELDEM]
birlikte hâkimiyetindeki yerler, Sultan YÕldÕrÕm Bayezid tarafÕndan OsmanlÕ
topraklarÕna katÕlmÕúsa da, 804 (1402) Ankara SavaúÕ’nda YÕldÕrÕm’Õn esir olmasÕ
üzerine, Timur bu yerleri eski sahiplerine iâde etmiútir. Bunu fÕrsat bilen
Karamano÷lu Mehmed Bey’in de Kayseri’yi aldÕ÷Õ akla daha yakÕndÕr. Çünkü,
ileride görülece÷i gibi, 822 (1419) yÕlÕnda Kayseri’yi MÕsÕrlÕlar, KaramanlÕlardan
alarak Zülkadiro÷lu NasÕreddin Mehmed’e verdiler. Aúa÷Õda görülecek olan
835(1432) tarihli kitabe, bu sultan adÕnadÕr. Bundan sonra Kayseri, kâh
KaramanlÕlara, kâh Zülkadirlilere geçmiútir. Bu de÷iúikliklerin zamanÕ kesin
bilinemiyor.
Herhalde, øç Kale kapÕsÕnda Pîr Ahmed’in adÕna olan 870(1465) tarihli kitabe,
Kayseri’nin bu tarihte KaramanlÕlarÕn elinde oldu÷unu gösterir. Bununla birlikte,
871 (1466)’de Fâtih’in Konya’yÕ alarak KaramanlÕlara son vermesi üzerine
Zülkadirlilerin yine Kayseriye hâkim olduklarÕ akla uygun gelmektedir. Fakat, bu 36 Bu böyle olmakla beraber, yine Zülkadirliler âilesinden bazÕlarÕ bu Eyâlet Beyli÷i’nde hizmete
beyler, artÕk OsmanlÕlara boyun e÷miúlerdi. Hatta Kayseri’de OsmanlÕ valileri de alÕnmÕúlardÕr. Kayseri’nin kuzeyinde bulunan ve Sivas Vilâyeti’nin Bünyân-Õ Hamîd KazasÕ’na ba÷lÕ
bulunuyordu. Sonunda Alâüddevle’nin dalaverelerinden bÕkmÕú olan Sultan I. Selim Karaca-öz Köyü [bugün, Bünyan, Kayseri’ye, Karaca-öz de SarÕo÷lan’a ba÷lÕdÕr]’nün yakÕnÕndan geçen
921 (1515)’de øran Seferi’nden dönüúünde, 90 yaúlarÕnda bulunan bu adamÕ, HâdÕm KÕzÕlÕrmak üzerinde sekiz kemerli «ùahruh Köprüsü»‘ndeki Alâüddevle’nin torunu Mehmed Bey’in adÕna
yazÕlan kitabenin Türkçesi úöyledir: «Bu köprüyü, 945(1538-39) yÕlÕnda Alâüddevle Zülkadirî Sâsânî’nin
o÷lu ùah (ruh) Bey’in o÷lu Mehmed [Han] Emîr Abdullah eliyle, onardÕ». [Bkz. Cevdet Çulpan, Türk Taú
31 Texier, s. 542. Köprüleri, Ankara 1975, s. 71 vd. ]. Metni aúa÷Õdaki gibidir:
32 Anadolu’nun fethi hakkÕnda epeyi araútÕrma yapÕlmÕútÕr. Prof. Dr. M. Altay Köymen, Selçuklu ˷ ௌΪΒϋ ήϴϣ ΪϴΑ ΔϳΎϤόδΗ ϭ ϥϮόΑέ΍ ϭ βϤΧ ϰϧΎγΎδϟ΍ ϯέΩΎϘϟ΍ϭΫ ϪϟϭΪϟ΍ ˯ϼϋ ϦΑ ϚΑ (Υϭέ ϩ) Ύη ϦΑ (ϥΎΧ) ήδΠϟ΍ ΍άϫ ήϤϋ
Devri Türk Tarihi, Ankara, 1963, s. 239’da Anadolu’nun fethedilmesi ve bunun sonucu olarak burasÕnÕn 37 Kayseri tarihî ve mimarîsi hakkÕnda epeyi çalÕúmalar yapÕlmÕútÕr. Bu çalÕúmalarÕ úöyle
bir «Türk VatanÕ» haline gelmesini, üç safhada ønceler: « 1- O÷uz-Türkmen akÕnlarÕ safhasÕ, 2-Muntazam sÕralayabiliriz: Kemaleddin Karamete, Erciyes Kayserisi ve Tarihine Bir BakÕú, Kayseri 1934; Kazim
ømparatorluk ordularÕnÕn yaptÕklarÕ fetihler safhasÕ, 3- Anadolu’da kurulan mahallî vasal devletlerin Özdo÷an, Kayseri Tarihi, c. 1, Kayseri 1948; Ahmed Nazîf Efendi, Mir’ât-Õ Kayseriyye, yay: M.
giriútikleri fetihler safhasÕ.»; Prof. Dr. Osman Turan, Selçuklular ZamanÕnda Türkiye, s. 19’da Palamuto÷lu, Kayseri 1987; Kayseri MeúhurlarÕ, yay. M. Diriöz-H. Diriöz, Kayseri 1991; A. Gabriel,
Kayseri’nin fethini úöyle açÕklar: «Orta Anadolu’ya yayÕlan Türkler, 1067’de’KÕzÕlÕrmak (Halys) vadisini Kayseri Türk AnÕtlarÕ, Trk. trc. A. Akif Tütenk, Ankara 1954; 1968 ve 1973 Kayseri øl YÕllÕklarÕ; Besim
takip ederek Kayseri’yi fethettiler. »; AyrÕca bkz. Prof. Dr. M. Halil Yinanç, Anadolu’nun Fethi, østanbul Darkot, “Kayseri”, øA., VI. 484-491; Kayseri Erciyes (eski ve yeni) Dergisi’nde çÕkan araútÕrmalar;
1944 (K.G.). Mehmet ÇayÕrda÷, “Kayseri’de Kitabelerinden XV. ve XVI. YüzyÕllarda YapÕldÕ÷Õ AnlaúÕlan ølk OsmanlÕ
33 TOEM’da “Melik Gâzi” makalesi, yÕl 1331, s. 549. YapÕlarÕ”, VD, S. 13 ve aynÕ müellif, Kayseri Tarihi AraútÕrmalarÕ, Kayseri 2001; Kemal Göde,
EratnalÕlar (1327-1381), Ankara 1994, 2000; AynÕ müellif, Sultan Alâeddin Eratna, Ankara 1990 ve bu
34 Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, c. II, s. 294, 300 vd. eserin Uygur Türkçesi: Kemal Göde (Türkiye), Sultan Alâeddin Eratna, Uygurcaya çeviren; Ömer Can
35 Halil Edhem Bey’in, tesbit etti÷i ve Kayseri’de «en eski kitabe» dedi÷i «Hoca Hasan Medresesi» Nuri, 2009; Halit Erkiletlio÷lu, Geniú Kayseri Tarihi, Kayseri 2006; Kayseri tarihi ve kültürü ile ilgili
kitabesinden daha eski bir tarihi üzerinde taúÕyan kitabe, “Mes’ud Gülzar Kümbedi” veya “Hasbek DadÕ Erciyes Üniversitesi Tarih Bölümü elemanlarÕnÕn önemli çalÕúmalarÕ ve bildiri kitaplarÕ bulunmaktadÕr.
Kümbedi” ya da “Hasbek KadÕ Kümbedi” nin olup, 580(1184-85) tarihlidir. Bu kitabeyi yukarÕdaki (K.G.).
araútÕrmamÕza aldÕk (K.G.). 38 ÇalÕúmanÕn baúÕnda Halil Edhem ve Eserleri hakkÕnda bilgi verilmiútir (K.G.).