Page 32 - Halil Edhem

102 KAYSERø ùEHRø 17 KAYSERø ùEHRø 25 103 18

17
daireler bu meydanÕn üzerindedir. Önce Paúa SarayÕ da, burada bulunmuú olabilir . øúte bunlardan dolayÕ úehrin ilk önce Kara Höyük’te bulundu÷unu zannedenler de
Kayseri’de mahallelerin büyük bir kÕsmÕ øç Kale’nin dÕúÕnda bulunur ki, buralara da, vardÕr. Herhalde gerçek olan görüú, Mazaka’nÕn Eskiúehir semtinde olmasÕdÕr. Bu,
«DÕú ùehir» denilebilir. BuranÕn etrafÕ hiçbir zaman surlarla çevrilmemiútir. gerek Strabon’un tarifleri ve gerekse paralarla do÷rulanmÕútÕr. Mazaka adÕ,
26
KapadokyalÕlarÕn büyük atalarÕ «Mosoch»‘dan , Özepya adÕ ise, Kapadokya
Kayseri’nin Tarihçesi: Kayseri’nin eski adÕ «Mazaka» veya «Özepya» (— krallarÕndan Ariarathes Eusebes’den gelmiú olabilir. M.S. 17’de, Roma’nÕn bir
Eusebia)’dÕr. Anadolu’nun øslâm öncesi devrelerinde Kapadokya’nÕn merkeziydi. eyâleti haline gelen Kapadokya’nÕn son kralÕ Arhalaios, burayÕ «Kesâreâ» adÕyla
Erciyes ile birlikte bu bölgelere Kilikya denirdi. Mazaka’nÕn yeri, úimdiki úehrin idareye zorlamÕútÕr . ùimdi bu ad, «Kayseri» ve Arap tarihçilerince çoklukla
27
yerinde olmayÕp, bunun güneybatÕsÕnda Erciyes eteklerine yakÕn ve oraya hâkim «Kaysâriye» úeklinde kullanÕlmaktadÕr. Mitridat’Õn tahrik ve teúvikiyle Ermeni KralÕ
yüksek bir yer üzerindeydi. øúte «Eskiúehir» ve «Eski Kayseri» burasÕ olup, birço÷u II. Ti÷rânes’in M.Ö. 77’de Kayseri’yi alarak, halkÕnÕ, yeniden kurdu÷u Ti÷ranu
Bizans devrine ait hamam, mabet, kilise ve ev gibi binalarÕn kalÕntÕlarÕ Kerta (-Meyyafârikîn [Silvan])’ya yollamasÕ ve M.S. 260’lar da Sâsânî KralÕ I.
bulunmaktadÕr. YapÕ taúlarÕnÕn birço÷u siyahlaúmÕútÕr. SuyollarÕna ait künklerin ùâpûr’un Kayseri’yi ele geçirmesi, önemli olaylardandÕr. Söylentiye göre, bu
18
varlÕ÷Õndan büyük bir hamamÕn oldu÷u anlaúÕlmaktadÕr .
yüzyÕlda 400.000 nüfusu içine alan Kayseri’nin úimdikinden daha geniú oldu÷unu
28
Eskiúehir’in terkiyle úimdiki úehrin kuruluúu hakkÕnda çeúitli söylentiler vardÕr. kabul etmek gerekir . RomalÕlar zamanÕnda Kayseri’de Roma tanrÕlarÕna has bir
19
AvrupalÕ tarihçilerin bazÕlarÕna göre, kale øslâm devrinden önce yapÕlmÕútÕr . takÕm tapÕnaklar yapÕlarak, halk arasÕna RomalÕlara ait âdetler ve çeúitli törenler
20
BazÕlarÕna göre de, kale tamamÕyla øslâmî eserlerdendir . øslâm tarihçileri ise, girmiú ve imparatorlarÕn adÕna orada para da basÕlmÕútÕ. Eski Kayseri’de úimdi
Eskiúehir’i anarak, kasabanÕn önce orada oldu÷unu yazarlarsa da, bu yer kalÕntÕlarÕ görülen büyük binalar, o devirden kalmadÕr.
de÷iúikli÷inin ne zaman yapÕldÕ÷ÕnÕ ifade etmezler. Kâtip Çelebi Cihannüma’da HÕristiyanlÕk, Kayseri’ye çok erken, belki de milâdÕn daha ilk yüzyÕlÕnda
kalelerin Alâeddin Keykubâd tarafÕndan yeniden yaptÕrÕldÕ÷ÕnÕ ve Evliyâ Çelebi de, gelmiútir. Önceleri ma÷aralarda ve gayet gizli, II. ve III. yüzyÕllarda açÕk bir úekilde
21
bu kaleyi Sultan Alâeddin’in Rumlardan aldÕ÷ÕnÕ söylüyorlar . 730 (1330)’da yayÕlan bu din, Dioclisyan zamanÕnda, çok korkunç bir biçimde takip edilerek
Kayseri’ye u÷rayan øbn Batûta, kasaba hakkÕnda bir úey söylemeyip; yalnÕz sultan yasaklanmÕútÕr. Ancak, 311 ile 313 yÕllarÕ arasÕnda bu takip, bir dereceye kadar
22
ile görüútü÷ünü bildiriyor . hafiflemiútir. Daha imparator olmadan önce HÕristiyanlÕ÷Õ koruyan ve hatta
23
Kayseri tarihinin ilk devreleri karanlÕktÕr . ùehrin 25 km. kadar kuzeydo÷usunda görünüúte bu dini kabul eden Jülianus, daha sonra memlekette putperestli÷i yeniden
bulunan «Kara Höyük», di÷er adÕyla «Kültepe»‘de taútan yapÕlmÕú alet ve takÕmlarÕn canlandÕrmaya kalkarak, bir tapÕna÷Õn yÕkÕlÕúÕnÕ bahane ile Kayseri halkÕna iúkence
çÕkmasÕ, orada tarih öncesi bir medeniyetin varlÕ÷ÕnÕ, yine ayni yerde M.Ö. 25 yüzyÕl edip, úehrin adÕnÕ da yine Mâzâkâ olarak de÷iútirmiútir. øúte putperslik ile
kadar önceki bir zamana ait çivi yazÕsÕyla yazÕlmÕú tabletlerin bulunmasÕ da, HÕristiyanlÕk arasÕnda meydana gelen bu kararsÕzlÕk döneminden sonra, 385’de
24
Babillerin ve AsurlarÕn oralara egemen olduklarÕnÕ gösterir . Kayseri yakÕnÕnda Teodosius putperestli÷e son vererek, o devre ait hatÕralarÕ yok etmiútir. HÕristiyanlÕk
25
úimdi çözülüp okunamayan yazÕlarÕn ve heykellerin Hititlere ait oldu÷u görülür . devrinden önce Anadolu’da yapÕlan güzel eserler ve büyük binalarÕn yÕkÕlÕp ortadan
kaldÕrÕlmasÕnÕn sorumlulu÷u, bu asra ait olmasÕna ra÷men, AvrupalÕlarca ço÷u
17 Evliya Çelebi, c. IV, s. 178. zaman Selçuklulara ve OsmanlÕlara yüklenmesi, büsbütün kötü niyetten ibâret ve
29
18 Dr. Mordtmann, bu hamam kalÕntÕsÕnÕ anlatÕyor. Bkz. Borth, Trabzon’dan Üsküdar’a Seyahat, s. asÕlsÕz sözlerdir .
57; Yakut, Mucemü’l-Büldan, Kayseri maddesinde bu hamamÕ Dr. Belinâs’Õn Kayseri için yaptÕrdÕ÷ÕnÕ Hicret’in daha ilk yüzyÕlÕnda øslâm mücâhidleri, Suriye’den kalkarak,
yazar; Bu konuda Evliya Çelebi de Seyahatname’sinde (c, III, s. 183) úöyle yazÕyor: “Kenar mahallede
“Hondi Hatun HamamÕ” çok eskidir. Hatta bazÕ tarihçiler “Belinas” adlÕ doktorun büyü (ilm-i Hikmet) Anadolu’dan geçip, ta østanbul’a kadar seferler yapmÕúlardÕr. Bu arada Müslüman
yaparak, bir kandil sÕrÕç(?) ya÷Õyla ÕsÕttÕ÷Õ hamam budur. Peygamber’in do÷du÷u gece kandil sönerek gâzilerin Kayseri’den geçtikleri ve hatta bu beldenin 71 (690-91) yÕlÕnda
hamam kullanÕlamaz oldu. Sonra Daniúmend meliklerinden “Hondi HanÕm” onartmÕútÕr derler. Amma Abdülmelik, 108 (726-27)’de Mesleme b. Abdülmelik, 111 (729-30)’de Saîd b.
birçok yaúlÕ adamlar, Belinas hekimin büyü ile yaptÕ÷Õ hamam, eski Kayseri’de olup, gerçek binasÕ, Hiúam ve 114 (732-33)’de Süleyman b. Hiúam tarafÕndan geçici olarak istilâ edildi÷i
birçok kubbeleri ve kandil külhanÕnÕn yerleri bellidir derler.” 30
19 Texier, s. 541. önemli tarihî olaylardandÕr . Fakat, Kayseri’nin Müslümanlar tarafÕndan fethi
20 Cuinet, Asya-Õ Turkî (Fr. La Turquie d’Asie), c. I, s. 314. Bu yazar, Kayseri Kalesi ile Halep Kalesi hakkÕnda elimizde do÷ru bilgi yoktur. Avrupa yazarlarÕndan bazÕlarÕ, Kayseri’nin
arasÕnda benzerlik bularak, Kayseri Tarihi’ni üç devreye ayÕrÕyor: Biri, I. ùâpûr’un úehri yÕkmasÕndan Horasan SelçuklularÕ’ndan Tu÷rul Bey zamanÕnda, ye÷eni Alparslan tarafÕndan
önceki devre, ikincisi, o zamandan øslâmî Devre’ye kadar, üçüncüsü ise øslâmî Devre’dir.
21 Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi, c. III, s, 177. 26 Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, c, II, s. 153, not 1’de Mazaka’nÕn Türkçe “avcÕ kuú”
22 øbn Batûta, Kayseri’de Anadolu Genel Valisi Emir Timurtaú’Õn MÕsÕr’a kaçarken vekil bÕraktÕ÷Õ, anlamÕnda “basak”dan geldi÷ini söylüyor.
Uygur Türkleri’nden Emîr Eretna’nÕn karÕsÕ Kayseri Vâlisi To÷a Hatun ile görüúmüútür. Bkz. 27 Ramsey, Co÷rafya-Õ Tarihi, s. 303’de buralarÕn ømparator Klavidios tarafÕndan Roma’nÕn bir
Seyahatname, Trk, trc. M. ùerif, østanbul 1335, c. I, s. 325; Kemal Göde, EratnalÕlar, s. 29-40. (K.G.). eyaleti haline getirildi÷i bu sÕrada Kayseri adÕ verildi÷ini söylüyor.
23 Kayseri civarÕnda Kültepe’de 1925’de baúlayan kazÕ çalÕúmalarÕ 1948’de TTK tarafÕndan düzenli 28 Bugün [1918], Kayseri’nin nüfusu 70. 000’dir [1980 sayÕmÕnda ba÷lÕ yerleriyle birlikte 778. 383,
bir úekilde sürdürülmüú ve hâlâ sürdürülmektedir. Bu kazÕlar neticesinde çÕkan belgelerin ÕúÕ÷Õnda, anÕlan merkez ilçenin ise, 310. 000’e ulaúmÕútÕr. Kayseri Valili÷i resmi sitesindeki bilgiye göre, 2007’de adrese
karanlÕk devreleri aydÕnlatan araútÕrmalar yapÕlarak eserler yazÕlmÕútÕr. Bkz. M. ùemseddin Günaltay, dayalÕ olarak yapÕlan sayÕmda ba÷lÕ yerleriyle birlikte ilin genel nüfusu 1.165.088’dir. Koca Sinan, Melik
YakÕn-ùark Anadolu, Ankara 1946, c. II, s. 213-262; F. KÕnal, Eski Anadolu Tarihi, Ankara 1962, s. 61- Gâzi, HacÕlar, Talas, øncesu ilçeleri ve 19 alt kademe belediyeden oluúan Büyükúehir nüfusu 875.818’dir.
66, 160 (K.G.). Koca Sinan (332.746) ve Melik Gâzi (364.084)’den oluúan merkez ilçenin nufusu ise 696.833’tür. (K.G.)]
24 Firûzan KÕnal, a.g.e., s. 39-61’e bakÕnÕz (K.G.). 29 Ober Hammer, Suriye ve Anadolu Seyâhati (Alm), s. 197. [Bugün bu asÕlsÕz sözleri söyleyen
25 Firûzan KÕnal, a.g.e., Hititler bölümüne bakÕnÕz. Bugün bu yazÕlar okunmuú ve heykeller batÕlÕlara destek veren yerliler türedi.]
yorumlanmÕútÕr. (K.G.). 30 Taberî, Leyden baskÕsÕ, s. 820, 1491, 1526, 1561.