Page 343 - Kayseri Ansiklopedisi Cilt 3

[1294] 334 / İNC
İncili Çavuşun temsili resmi
(S. B. Akbaş Arşivi)
KAYSER‹ ANS‹KLOPED‹S‹
okumaya başladı. Çevresinde “Dedeoğlu rak tâlime çıkmasından kaynaklandığı
Küçük Mehmed Damadı” diye anılırdı. şeklinde değişik rivayetler vardır.
Kayseri’ye gelip “Dört Dükkânönü” (Dü- Doğum yerinin Diyarbekir’in İngi yahut
venönü*) adlı Mahallede bulunan Hacı İrincil köyü, Sivas, Ardanuç, Tomarza
Zekeriyya Efendi Medresesi’nde Avanos- veya Adapazarı’nın Karasu ilçesi olduğu
lu Hacı Zekeriyya Efendi*’den mantık, da söylentiler arasındadır. Son yıllarda
kelam ve edebiyat dersleri okudu. Ticaret bazı kaynaklarda Kayseri’nin Tomarza
de büyümek için İstanbul’a gitmek gerek- ilçesi Travşın köyünde (Bu köy sonradan
tiği gibi, ilimde de İstanbul’a gitmek dü- “İncili” adını almıştır.) doğduğu yönünde
şüncesi hâkimdir. O da birçok Kayserili bilgiler yer almaktadır. Hayatı ve mesleği
gibi İstanbul’a gidip Fatih civarında Fey- hakkındaki bilgilerde de değişik rivayet-
zullah Efendi Medresesi’nde okuyarak i- ler bulunmakta ve şahsiyeti başka isim-
cazet aldı. 1877’de Şeyhülislamlığın izniy- lerle karışmaktadır. Bu rivayetlerin dışın-
le, Fatih Camii’nde ders vermeye başladı. da onun genellikle benimsenen biyogra-
1901 tarihinde “Huzur Dersleri” muha- fisi, Naîmâ’nın IV. Murad devrinde elçi
taplığına tayin edildi ve 1914 senesine olarak İran’a gönderildiğinden bahsettiği
kadar bu derslere devam etti. Mustafa Çavuş’un “İncili Çavuş” olarak
İlmi rütbesi yükselmiş; Abdulmecid dev- kabul edilmesine dayanmaktadır. İran’ın
rinde verilmeye başlandığı için “Mecidî” Osmanlılar’a her yıl haraç olarak 200
adını alan nişanı ve ayrıca Osmanlı Nişa- yük ipek vermesini taahhüt altına alan
nı almaya hak kazandı (1915). Osmanlı-Safevî barışı üzerine 1612’de İ-
Medrese hocaları, imtihanla ehliyetini ran elçisi Kadı Han refakatinde İran’a
isbat edip icazet/diploma verecek konu- giden İncili Çavuş’un burada sebepsiz
ma gelirse “Ders-i âmm” adı verilir. Son yere iki yıldan fazla bir süre alıkonuldu-
devir Osmanlı âlimlerinden Mehmed ğu, ayrıca ipek haracının verilmemesine
Hulusi Efendi, Fatih dersiâmlarından i- hiddetlenen I. Ahmed’in İran’a sefer ha-
ken vefat etti. zırlıklarına giriştiği, bunun üzerine
Eserleri: Şerh’u Besmele, Risale fi İran’ın geri adım atarak haraçla beraber
Elfazi’l-Mahsusa” adlı yazma bir eserleri Kasım Bey adlı elçisini ve İncili Çavuş’u
Raşid Efendi Kütüphanesi’nde mevcut- İstanbul’a gönderdiği (1615) anlaşılmak-
tur. tadır. H 1035’te (M 1626) bu defa elçi
Kaynakça: Albayrak, SDOU, C. III, s. 283; A. olarak tekrar İran’a gönderilen İncili Ça-
Rıza Karabulut, Kayseri Müellifleri, Mektebe vuş, Bağdat’ın işgali dolayısıyla gerginle-
Yayınları 2009; s. 433–434; Güven, Kayseri’de
Mecmualar, s. LXXX, LXI. şen Türk-İran ilişkilerini yumuşatmak
MUSTAFA IŞIK için Şah I. Abbas’la müzakereci olarak
karşı karşıya gelir. Müzakereler esnasın-
İNCİLİ ÇAVUŞ da zekâsı ve açık sözlülüğüyle şahı ikna
Fıkra ve nükteleriyle tanınan saray musa- ederek Osmanlılar lehine barış yapma
hibi. imkânı hazırlar. Ancak Osmanlı askeri-
Kimliği hakkında bilinenler çok sınırlı o- nin yorgunluk, hastalık ve gıdasızlık gibi
lup bunların bir kısmı yakıştırmadır. Asıl sebepler ileri sürerek Serdar Hâfız Ah-
adının Mehmed veya Mustafa olduğu, med Paşa’ya baskı yapması ve Bağdat
XVI. yüzyılın ikinci yarısı ile XVII. yüzyı- kuşatmasının kaldırılması üzerine IV.
lın ilk yarısında yaşadığı sanılmaktadır. Murad’ın hükümdarlığının ilk yıllarına
Zamanın şeyhülislâmına yazdığı biri A- rastlayan bu barış gerçekleşmez. İncili
rapça, diğeri Türkçe iki risâlede Hz. Pey- Çavuş’un iyi bir öğrenim gördüğü, Arap-
gamber’in adının İncil’de zikredildiğini ça ve Farsça bildiği, zeki, olgun, hazırce-
anlattığından veya bir ok yarışındaki ba- vap bir siyaset ve devlet adamı olduğu
şarısı üzerine padişah tarafından çavuş- kaynaklarda zikredilir. İncili Çavuş fıkra-
luk rütbesi verilmesi ve kavuğuna inci larının mihverini, genel olarak sarayda ve
takılmasından ya da bıyıklarına inci taka- saray çevresinde bulunan çok renkli tip-