Page 46 - Kayseri Ansiklopedisi Cilt 3

KAYSER‹ ANS‹KLOPED‹S‹ HAL / 37 [997]

Kaynakça: www.anadoluasiretleri.com; http://
www.ttk.org.tr; http://www.tbmm.gov.tr/deve-
lop/owa/milletvekillerimiz
YAYIN KURULU

HALICILIK
Tanım, Tarihçe
Çözgü (veya arış) iplikleri üstüne ayrı bir
desen ipliği ile değişik şekillerde düğüm
atılarak, aralarından birkaç sıra atkı (veya
argaç) ipliği geçirilip sıkıştırılarak aynı
yükseklikte veya yer yer farklı yükseklik-
lerde, kabartmalı olarak kesilmiş, havlı
yüzlü olan dokumalara “halı” denir. “Ha-
lı” kelimesinin kökü, “kalı”, kalmak mas-
tarından gelmekte olup, çeyiz uzun
zaman kalıcı bir şey olduğundan zaman-
la “kalı” sözü doğrudan doğruya “çeyiz”
yerine kullanılır olmuştur. Çeyiz ve geli-
ne verilen “mihir” anlamındadır . Daima
Türklerin yaşadığı ülkelerde ortaya çıkan
halının tarihi Türklerin tarihine bağlı ol-
duğu gerçeğinden hareket edersek, Bü-
yük Selçuklu Sultanlığı devrinde kurulan Pazırık Halısı
devletlerle, bunun tekniğini önce İslam
âlemine, sonra bütün dünyaya tanıtan da lursak İslam memleketlerinde düğümlü
yine Türkler olmuştur. halıların ilk ortaya çıkışı XI. yüzyıla rast-
Halı sanatının tarihsel gelişimi, dünyanın lar. Bu devir, İslam memleketlerinde
ilk bilinen halısı olan “Pazırık Halısı” ile Türk Selçukluların hâkim oldukları de-
başlar. Altaylar’da 5. Pazırık kurganında virdir. Düğümlü halıların İslam medeni-
buzullar içinden çıkarılan en eski halı, yetine Selçuklular tarafından sokulduğu-
Asya Hunları bölgesinden gelmektedir. 5. nu göstermektedir. Elimizde bulunan en
kurganda bulunan bu halı inanılmaz in- eski düğümlü halıların tam olarak bir
celiği, yüksek kalitesi, motiflerinin zen- Selçuklu baş şehri olan Konya’nın Alaad-
ginliği ve özellikleri ile dikkati çeker. Bu- din Camii’nde bulunmuş olması da bu
zul haline gelmiş bir kurgan odasında iddianın ispatıdır. 1905’te Alaaddin
mumyalanmış ölü at, dört tekerlekli ara- Camii’nde yapılış tarihi XIII. yüzyıl ile
ba ve diğer ev eşyaları arasında bulunan tarihlenen Anadolu Selçuklularından
bu halı, ilk defa 1953’te yayınlanarak çok kalma çok yıpranmış üç bütün halı ile
büyük ilgi uyandırmış ve daha sonra da parçalanmış halde beş halı keşfedilmiştir.
etraflıca tanıtılmıştır. Halı 1,89x2 m’dir. Bunlar şimdi binden fazla kıymetli halı
Süvari figürlerinden ilk geniş bordür, ge- ile dünyanın en zengin koleksiyonuna
yik figürlerinden ikinci geniş bordür, gri- sahip İstanbul Türk ve İslam Eserleri
fonlardan bir iç ve bir dış olmak üzere iki Müzesi’nde bulunmaktadır. O halde dü-
dar bordür, zeminde 24 kare halinde ğümlü halıların tarihi sıkı sıkıya Türklere
haçvari çiçeklerden oluşan, kırmızı ze- bağlıdır. Bununla beraber Büyük Selçuk-
min üzerine beyaz, sarı ve mavi renklerin lulardan halı kalmamıştır. Anadolu Sel-
hâkim olduğu dama tahtasına benzer bir çuklarından kalan Konya halıları ise XX.
yapı göstermektedir. Rudenko (halıyı bu- yüzyıla kadar gelişen halı sanatının teme-
lan kişi), halıyı MÖ V. yüzyıla tarihlendir- lini oluşturmuştur. Türk Halı Sanatı ara-
miştir. lıksız yedi asır boyunca daima yeni tiple-
Birkaç istisnayı bir kenara bırakacak o- rin yaratıldığı parlak bir gelişme gösterdi.