Page 50 - Kayseri Ansiklopedisi Cilt 3

KAYSER‹ ANS‹KLOPED‹S‹ HAL / 41 [1001]

Çözgü (çezgi), atkı (argaç) ve ilmelik iplik-
ler son yıllarda hızlı bir dejenerasyona
uğrasa da genellikle yündür. (Son yıllarda
bazı dokuyucular, eziyetli olduğu için atkı-
ları yünden eğirmemekte, hazır aldıkları
orlon iplikleri dokumalarda kullanmakta-
dırlar.) Dokumaya taban ipi atılarak başla-
nır. Üzerine 5 cm kadar kilim örgüsü
(topraklı) dokunur ve havlı (düğümlü)
kısma geçilir. Yahyalı halısında hav yük-
sekliği 6-9 mm’dir. Türk-Gördes düğümü
(kapalı, çift) diğer adıyla ilme atılarak hav- Yahyalı halısı camii ayak, dabaz ve çitayak
motifleri (Z. Şahin)
lı kısım dokunur. Pazırık halısının dokun-
duğu düğüm tekniği de Türk düğümü ol- da, genellikle iki adet sandık kullanılır.
duğuna göre, bilinen en eski düğüm, bu Sedef ve bordüre “ayak” denir. Dokunan
düğümdür. Arka ve ön çözgü tellerinin halı, per alma işlemiyle germe tip Yahyalı halısında sedef ve
bordürler arasında kullanılan
etrafı, ilme uçları çözgü tellerinin içinden tezgâhın arka tarafına kaydırılır. Germe geçiş motifleri
çıkarılarak bağlanır. Bağlanan düğüm ol- tezgâhlarda dokumanın ebadı bu yüzden (çizim: Z. Şahin)
dukça sağlamdır. Bu düğümlerin sökül- tezgâhın ebadıyla sınırlıdır. Germe tip
mesi son derece zor olup, halının sadece tezgâhta dokunan Yahyalı halılarının e-
ön yüzünden sökülebilir. Halının arkasın- batları çok büyük değildir.
dan bakıldığı zaman, çözgü telleri görül- Motif ve Desen Özellikleri: Yahyalı ha-
mez. Çözgüler halı boyunca tek çizgi ha- lıları, Selçuklulardan günümüze kadar,
linde görülür. Bu düğüm tekniği, detaylı Türk halıcılığının geçirdiği her dönemin
desenlerin ve hav yüksekliği çok kısa olan izlerini taşır. Halılarda; geometrik şekil- Yahyalı halısında çeğel motifi
(çizim: Z. Şahin)
halıların, kısaca ince kalite halıların do- lerden, stilize hayvan ve bitki şekillerine
kunmasında kullanılır. Düğüm atıldıktan kadar, her türlü öğeyi görmek mümkün-
sonra uçları elle koparılmaz, mutlaka bı- dür. Halıların en önemli çeşitleri; göbek-
çakla kesilir. İlmelik ipliklerin kırpıntıları, li, dabazlı, mihraplı, kemerli, karpuzlu,
“hakır” adı verilen kutulara konur. Atkı üç göbeklidir. Bu halılarda hâkim renk;
olarak atacakları iplerden oluşturdukları deniz mavisi, kırmızı, kahverengi ve gri-
küçük yumaklara “meleyi” adını verirler. dir. “Gül ve elma ayak” yaygın şekilde
Dokuma yapılırken atılan düğüm sıraları- kullanılır. Çok ünlü cami manzaralı olan Yahyalı halısında çit ayak
nın üzerine, kirkitleme esnasında düğüm- bordüre “camili ayak”, sümbül veya çit motifi (çizim: Z. Şahin)
lerin zarar görmemesi için baskı atkı (sın- ayak motiflerinin tekrarlanmasıyla olu-
dırma) atılır. Düğümler kirkitlenip otur- şan bordürlere ise “çit ayak” denir. Yah-
maları sağlanınca, baskı atkısı (sındırma) yalı halılarının renkleri kullanıldıkça par-
çıkarılır. Baskı atkısı için pamuk veya nay- lar, hatta renkleri yıkandıkça daha da
lon iplik kullanılır. Düğüm sıraları, baskı canlanır.
atkısı kullanılarak iyice oturtulduktan son- Geometrik motifler; bu motifler çeşitli
ra ilk atkı düz atılır. İkinci atkı ise varange- geometrik şekiller ve sert çizgilerden
len (vargel) yukarı kaldırılarak ve gevşek oluşur. Çit ayak, dabaz, stilize karpuz Yahyalı halısında koç boynu-
zu motifi (çizim: Z. Şahin)
bırakılarak (pirinç verilerek) atılır. Her iki motifi, çeğel, madalyon çerçevesi, merdi-
sırada ilmelerin uçları halı makası (sındı) ven, pıtrak ve camili ayak genellikle kul-
ile kesilir. Bu halı makasları metal olup, lanılan geometrik motiflerdendir.
dokumacılar tarafından satın alınır. Kıvrımlı motifler; genelde doğadan stili-
Kirkitler (taraklar, tokuçlar) yöre halkı ze edilen, yumuşak çizgilerden oluşan
tarafından armut ağacından yapılır. De- motiflerdir. Daha çok natüralist özellik
rebağ kasabasında yaşayan Hamza Ay- taşırlar. Bunlar; top, gül ayak, elma ayak,
dın, iyi bir kirkit yapımcısı olarak bilinir. rumi, hatayi, yaprak, ağaç dalları ve çeşit- Yahyalı halısında sedef moti-
Etlik “sızı” şeklinde ifade edilir. Halılar- li bitkisel motiflerdir. fleri (çizim: Z. Şahin)