Page 64 - Kayseri Ansiklopedisi Cilt 3

KAYSER‹ ANS‹KLOPED‹S‹ HAL / 55 [1015]

Halk İnanışlarının Dinler Tarihi Açısından yetlerin İstanbul halkında bıraktığı tesir
Değerlendirilmesi, EÜSBE Yüksek Lisans tezi, ile kalıplaştırılmışlardır. Bu tipler ara-
(Dan. Mustafa Ünal), Kayseri 2003; Hilal Paşa, sında tanınmışlardan biri de “Kayserili
Gelenek ve Değişim Açısından Develi’de
Halk İnanış ve Uygulamaları, EÜSBE Yüksek tipi”dir.
Lisans tezi, (Dan.: Abdulvahap Taştan), Kayseri Kayserili tipinin tüm halk mizahındaki
2006 ; Abdulvahap Taştan, “Adak ve Ziyaret ortak vasıfları şunlardır: Kayseri yöresi
Yerleri”, Kayseri Ansiklopedisi, Kayseri 2009, ağzıyla konuşur, kurnazdır, ticarette çok
Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, başarılıdır ve iş bitirici özellikleri ağır
C I, s. 29-32; Dursun Yıldırım-Özkul Çobanoğ-
lu, Metin Özarslan “Halk İnançları”, Liseler basar, aldatılamaz ve tutumludur.
İçin Halk Bilimi, İstanbul 2004, s. 136-140; Halk mizahındaki Kayserili tipi ile gerçek
Âlim Gerçel, “Kayseri ve Çevresinde Ölüm ve yaşamdaki Kayserili arasında büyük ben-
Cenaze Merasimleri ile Ölüm Üzerin Deyişler zerlik bulunmaktadır. Bu vasıflardan bazı-
ve Mezarlıklar”, Kayseri ve Yöresi Kültür, Sa- ları Kayserililer tarafından beğenilmese
nat ve Edebiyat Bilgi Şöleni (12-13 Nisan
2001) Bildiriler, (hzl. Mustafa Argunşah, İsmail de, toplumsal yaşam ile zıtlık oluşturan bu
Görkem, Hülya Argunşah, Atabey Kılıç), C I, vasıfların, mizahın sınırları dâhilinde bir
Kayseri 2001, s. 291-314; Ahmet Turan, “Türk ironi havası içinde işlenerek, dinleyenleri/ Karagöz’de Kayserili tipleme-
si (Milli Kütüphane Arşivi)
Folklorunda Al Basması [I-II]”, Erciyes, C 13, S. izleyenleri güldürmek suretiyle ortadan
153, 154 s. 13-22, 15-20, Kayseri 1990. kaldırıldığı görülmektedir. Böylece top-
BETÜL AYDOĞDU
lumsal mutabakat sağlanmaktadır.
HALK MİZAHINDA KAYSERİLİ TİPİ
Hayatın güldürücü yönlerini ortaya koy- Fıkralarda Kayserili Tipi
mayı amaçlayan mizah, birbiriyle uyum Kayserili tipi, fıkra tiplerinin sınıflandırıl-
masında “bölge ve yöre tipleri” içerisinde
içinde olan olaylar arasındaki çelişkinin
birdenbire ortaya çıkarılmasına dayanır. değerlendirilmektedir. Uyanıklık, kur-
Toplumsal düzenin tesisinde, gelenek ve nazlık, gözü açıklık, ticarette başarı, iş
kuralların sorgulanmasında önemli bir bitiricilik ve eli sıkılık gibi özelliklere sa-
işlevi yerine getirir. hiptir. Bu özellikler bakımından benzer-
Sözlü geleneğe bağlı olarak ortaya çıkan lik taşıdığı için Kayserili tipi fıkralarda,
ve bu gelenek içinde gelişen ve yayılan “Yahudi” ve ‘Karadenizli’ fıkra tipleriyle
Türk halk mizahının ilk ürünleri, fıkralar sık sık karşı karşıya gelir ve bu tiplere
ve seyirlik oyunlardır. Sözlü Türk mizahı- üstünlük sağlar.
nın en yaygın ürünleri fıkralar olmakla Kayserili fıkra tipinin ortak vasıflarını
birlikte, Karagöz, ortaoyunu ve meddah sergilemese de, rivayete göre Tomarza*’-
gibi seyirlik türler de, Türklere özgü nın Travşın köyünde doğan, XVI. yüzyılın
mizahî öğeleri geleneğe bağlı olarak yan- ikinci yarısı ile XVII. yüzyılın ilk yarısında
sıtmışlardır. yaşayan İncili Çavuş*’un da farklı bir fıkra
Halk mizahında, şahıslara ve bölgelere tipi mahiyetinde değerlendirilmesi ge-
göre çeşitli isimler altında mizah tipleri rekmektedir. İncili Çavuş fıkralarının or-
ortaya çıkmıştır. Bu tipler, toplumu, or- tak niteliği, İncili Çavuş’un bürokrat kim-
tak temsil gücüne sahip olduğundan liği etrafında şekillenmiş olmasıdır. Halk,
dolayı, ait oldukları toplumdaki kişilerin İncili Çavuş’u saray ve çevresini eleştir-
mizaçlarını, olaylar karşısındaki tepkile- mek için iyi bir temsilci olarak görmüş,
rini ve bazen de ağız özelliklerini abartı- bu çevre hakkındaki düşüncelerini ifade
lı bir şekilde yansıtmışlardır. Tiplerin etmede onu bir araç olarak değerlendir-
İstanbul içinde yaşayanları sadece özel miştir. İncili Çavuş fıkralarda tıpkı Nas-
kişilikleri ile şekillendirilirken, büyük rettin Hoca’da olduğu gibi karşılaştığı o-
imparatorluğun uzak bölgelerinden ge- lay ve durumlar karşısında zekâsı, açık-
len muhtelif bölge, ırk ve kavimlere gözlülüğü ve hazırcevaplılığı ile öne çık-
mensup insanların ağız özellikleri ise, maktadır. Bu duruma bir örnek olarak şu
kendi ırkına/bağlı olduğu bölgesine has fıkrayı verebiliriz:
hususiyetleriyle belirtilmiş ve bu hususi- İncili Çavuş bir zamanlar Osmanlı elçisi