Page 15 - Kayseri Ansiklopedisi Cilt 1

KAYSER‹ ANS‹KLOPED‹S‹ 17

müş tü. Bi rin ci ve ya bü yük Kos tan tin mi la d›n 312. se ne sin de H› ris ti yan l› ğ› be nim se yin ce ya p› lan iş ken ce ler -
le tah ri bat da du rur gi bi ol muş tu. Bir ara, Put pe rest Jul ya nus H› ris ti yan l› ğ›n her şe yi ne, her kö şe si ne ol du ğu
gi bi Kay se ri’ye de mu sal lat ol muş, bir ma be din y›k t› r›l ma s›n dan gü ce ne rek, es ki ad› olan Ma za ka’y› ye ni den
al ma ya zor la m›ş, Ka esa re a ad› n› sil miş ve ta bii H› ris ti yan l› ğa ait ne ka dar eser var sa yok et miş ti. Bu be la yir -
mi y›l ka dar sü rü yor. Ar ka s›n dan (385’e doğ ru) The odo si us fe la ke ti sü rü yor. Ko yu bir H› ris ti yan olan bu ‹m -
pa ra tor, Put pe rest Jul ya nus’un bir eşi da ha tü rer kor ku suy la ola cak, bü tün es ki de vir abi de le ri nin, eser le ri -
nin kö kü nü ka z› ma ya ça l› ş› yor. Bü tün Ana do lu’da zel ze le ka dar, hat ta on dan da ha be ter bir y› k› c› l›k dev ri,
böy le ce H› ris ti yan l›k la aç›l m›ş, sü rüp git miş bu lu nu yor.
Kay se ri’nin bun dan ne ka dar za rar gör dü ğü nü sez mek için mi la d›n 4. asrın da –ar t›k Bi zans ‹m pa ra toru
olan– Jus ti nia nus’un uzun bir onar ma, tah kim et me işi ne gi riş me ye mec bur ol du ğu nu ha t›r la mak l› ğ› m›z ye -
ter. Ye ni Kay se ri’nin sur la r› zor lu ola rak ye ni den ya p› l› yor; iç şe hir d›ş şe hir ay r› l› yor. Er ci yes’ten Kay se -
ri’ye doğ ru uza nan su yol la r› n›n bu dev re ye ait ol ma s› ih ti mal için de dir. Ye ni yol sis te mi nin ku rul du ğu bu
dev re de Kay se ri’nin ta ri hi ro lü bir ke re da ha can la n› yor. Şim di onun için den yal n›z ti ca ret ker van la r› geç -
mi yor; Ku düs’e, Sur iye’ye inen ha c› lar ka fi le si de bu ra da du rak l› yor. Bin ha t› ra, bin fa ci a, bin za fer ler le do -
lu bu alan lar da H› ris ti yan l›k ken di za fe ri için her te şeb bü sü ya p› yor. O dev re ye ait se ya hat ha t› ra la r›, yol
ve men zil lis te le ri Kay se ri’yi bü yük dik kat le ya zar lar.
Ti ca ret mü na se bet le ri s› ra s›n da, H› ris ti yan l› ğ›n M› s›r’da Suri ye’de mey da na ge tir di ği sa nat, din fel se -
fe si ve He le nis tik de vir den dö kü lüp ge len ilim ak›n t› la r› n› Kay se ri pek ya k›n dan ta n› d›. Put pe rest de vir ler
için Ka pa dok ya tab let le ri, Ka pa dok ya ça nak çöm lek le ri ney se ilk H› ris ti yan l›k de vir le ri için Ka pa dok ya ma -
ğa ra la r›n da ki fresk ler –sa nat, kül tür ba k› m›n dan– odur. Bi li yo ruz ki ce mi ye tin, in sa n›n her iki te za hü rü nü
bu alan da sen te ti ze eden yer Kay se ri ol muş tur. O de re ce ki, Hz. Mu ham med’in ken di dost la r› na bu ra y› ilim
mer ke zi gi bi tak dim ey le di ği –bir ri va yet hâ lin de de ol sa– bi ze ka dar gel miş bu lu nu yor.
‹s lam la r›n Kay se ri’yi çok iyi ta n› d›k la r› na şüp he yok. ‹s tan bul’un düş man bir idea le mer kez va zi fe si
gör dü ğü nü bi len ye ni din, onu ele ge çir mek için ak›n lar yap t›. Ka ra dan ya p› lan la r›n dai ma Kay se ri’den geç -
ti ği ni gö rü yo ruz. Hic re tin 71’in de Eme vi ler den Ab dül me lik’in, 108’in de Müs lü me bin Ab dül me lik’in,
111’in de Sâ id bin Hi şâm, 114’ün de Sü ley man bin Hi şâm’›n or du la r› Kay se ri’yi her ge çi şin de, ye ni den zap -
tet ti ler. Fa kat Kay se ri’nin ‹s lam di sip li ni ne gö re dü ze ne kon ma s›, an cak Türk men ler le müm kün ol muş tur.
Kay se ri’nin Türk men ler eli ne, bir da ha ç›k ma mak üze re geç me si Da niş mend li ler dev rin de dir (1174-
1184), yal n›z Da niş mend li le ri Ana do lu’da ki Sel çuk lu lar me de ni ye tin den ay›r mak zor dur. Biz Kay se ri’yi bir -
kaç yüz y›l l›k ge çi ci hü kü met te si riy le de ğil, bü yük kül tür ve me de ni yet di sip lin le ri için de göz den ge çir me -
ye, Kay se ri’ye dam ga s› n› vu ran fi kir, iş, sa nat ak›n la r› na gö re ka rak te ri ni ara ma ya ça l› ş› yo ruz. Bu ba k›m dan
ise Ana do lu’da ki sa nat ve fi kir Ta vâ if-i Mü lûk (Ab ba si dev le ti nin zayıflamasından son ra mey da na ge len kü -
çük dev let ler.) dev ri ni Sel çuk lu lar di sip li ni için de gö re bi li riz. Ya ni Ana do lu’da a s›l si ya si bir Ta vâ if-i Mü -
lûk dev ri de var d›r ve bu de vir Sel çuk lu dev ri ne bir baş lan g›ç ve Os man l› kla sik le ri ne bir te mel dir.
Sel çuk lu la r›n Kay se ri’yi Kon ya’dan son ra en bü yük mer kez le ri hâ li ne ge tir dik le ri ni bi li yo ruz. Bu ba -
k›m dan ona an cak Si vas eş ola bi lir. On la r›n elin de şeh rin –da ha ön ce ki çağ la r›n hiç bi ri ni arat ma ya cak ka -
dar– ba k›m l› ve iti barının yük sek ol du ğu nu ne ka dar iyi gö rü yo ruz! Hü küm dar, umu mi va li… kim olur sa
ol sun; sa va şa git me den bu ra da dü şü nür, bu ra da ha z›r la n›r. Üs sül ha re ke si (As ke rî ha re kâ t›n baş lan g› c› na
esas olan yer) bu ra da d›r. Sa vaş tan dö nün ce, is ter alt is ter üst gel sin, çe ki lip ya ra s› n› sa ra ca ğ›, din le ne ce ği
yer Kay se ri’dir. Ba r›ş y›l la r›n da her mev sim, bü tün dü şün ce, duy gu, bil gi, sa nat, ida re, din bü yük le rinin
top la n›p mey ve le ri ni ver dik le ri yer Kay se ri’dir. Su ri ye, M› s›r, El ce zi re, Azer bay can, Gür cis tan, ‹ran, Bi zans,
ker van la r› n›n ak›p git ti ği bü yük du rak Kay se ri’dir. Bu bel de o ka dar Türk men’dir ki Mo ğol ser ger de si Bay -
ço gi bi müt hiş, gad dar bir düş ma n›n eli ne düş me si bir dön me nin, bir Er me ni ta va şi’nin ha in li ğiy le ka bil
ola bil miş tir. Kay se ri o ka dar zen gin dir ki, ge çir di ği bü tün is ti la la ra rağ men, Mo ğol la r›n ça pul alay la r› onu
an cak bir haf ta da so ya bil miş ler dir.
Os man l› lar dev rin de Kay se ri ar t›k kla sik bir Türk mer ke zi dir. “Ma karr-› ule ma”d›r; gü ney, ku zey k› y› la -
r›y la do ğu ve ba t› vi la yet le ri ne ge çit ve ren bü yük em po ri um, bü yük pa zar ve de po dur. Si nan’›n ese ri olan
“Kur şun lu Ca mi i” kla sik hâ le yük sel miş mi mar l› ğ›n ör ne ği ve mey ve si dir. Yü ze ge lir bir iş çi lik aran d› ğ› za -
man Kay se ri’nin us ta la r› na koş mak uzun geç miş li bir gö re nek tir. Hat ta hu su si ev le ri… Yont ma taş tan, en
öze nil miş sil me ler, ki riş ler, ke mer ler le ya p›l m›ş t›r. ‹ç le rin de ki tah ta işi di van lar, ka bul oda la r› bu gün bi le bi -
zi zevk le önün de al› ko ya cak ka dar üs lup lu ve ka rak ter li dir. Fa tih’in ona r›p ye ni le di ği ka le siy le sur la r› hiç bir