Page 45 - seyit-burhanettin-mezarligi

. T M T D
G B B

3.1. Türklerde Ölü Gömme Âdetler

Esk Türklerde defn törenler le lgl gelenekler ve usuller özellkle mezar ve mezar taşı
yapımını etklemştr. Bu yüzden tarh çersndek mezar ve mezar taşı yapma geleneğne
geçmeden önce kısaca Türklerdek defn geleneklernden bahsedlmes yernde olur.
1
Esk Türklerde can ve ruh kavramları “tn” (nefes) kelmes le anlatılmaktaydı. Ölüm ruhun
beden kesn olarak terk etmes şeklnde görülmekteyd. Ölümle beden terk eden ruh, bazen
serser olarak dolaşablrd. Ölüm halnde ruhun br kuş şeklnde uçarak beden terk ettğ
düşünces, Türklerde çok esk br mevcudyete sahptr. Orhun Ktabelernde Blge Kağan ve
Kültgn çn “uçtu” tabr yer almaktadır. Kağan ve beyler öldükler zaman ruhları br kuş gb
uçarak göğe, Tanrı’nın yanına gttğne nanılmaktaydı. Bu nedenle “Uçmak” kelmes, İslam
dönemde Türkler tarafından cennet anlamında kullanılmıştır . Batı Türklernde, İslamyet’n
2
kabulünden sonra “öldü” yerne “şunkar boldu” yan “şahn” oldu deym kullanılmaktadır. Esk
3
Türklerde ölümün br son olmadığı ve ölümden sonra br hayat ve ahret nancının olduğu 45
katdr. Bu nanç özellkle Türklerde ölü defnetme geleneklern etklemştr. Türklern zaman
zaman nandıkları dnler (Şamanzm, Manhezm ve Budzm gb) ve bu dnlern ölümle lgl
düşünce ve nançları mezar yapma geleneklerne de yansımıştır.
Esk Türklerle lgl ölü defnetme geleneklerne at lk blgler M. Ö. III. yüzyıla attr. Çn
kaynaklarında Hunların defn törenler le lgl blglere göre “Hunlar ölülern tabut çne
koyarlardı. Bu tabut k katlı olup, ç ve dış tabutlardı. Bu tabutları altın ve gümüş şlemel kumaş ve
kürklerle örterlerd. Ağaçlar dklmş mezarlıkları ve matem elbseler yoktu. Ölü le beraber öldürü-

1 Bu konuda daha genş blg çn Bkz. W. BARTHOLD, “Türklerde ve Moğollarda Defn Merasmne Dar”,
Belleten, S: 11, Ankara, 1947, s. 334–535, Abdülkadr İNAN, Esk Türk Dn Tarh, İstanbul, 1976, Jean Paul
ROUX, Türklern ve Moğolların Esk Dn, (Çev: Aykut KAZANCIGİL), İstanbul, 1994, s. 207–236, Jean Paul
ROUX, Altay Türklernde Ölüm, (Çev: Aykut KAZANCIGİL), İstanbul, 1999, s. 217–293, Jean Paul ROUX, Orta
Asya (Tarh ve Uygarlık), (Çev: Lale ARSLAN), İstanbul, 2001, s. 64–65., Emel ESİN, “İslamyetten Öncek Türk
Kültür Tarh ve İslam’a Grş”, Türk Kültürü El Ktabı II, C: I/6’dan Ayrı Basım, İstanbul, 1978, s. 103–105,
Ünver GÜNAY– Harun GÜNGÖR, Türk Dn Tarh, Kayser, 1998, s. 85–97, Alım KARAMÜRSEL, “Esk Türklerde
Defn Törenler le lgl Usul ve Adetler”, Tarh ve Toplum, 1990, s. 279–281, Alım KARAMÜRSEL, “Türklerde
Mezar Geleneğ”, Türkler Ansklopeds, C: III., Ankara, 2002, s. 76–79, Yıldız KOCASAVAŞ, “Esk Türklerde
Yas ve Ölü Gömme Adetler”, Türkler Ansklopeds, C: III., Ankara, 2002, s. 67–75., Cıro Lo MUZIO, “Erken
Dönem Türklernde Defn İşlemler”, Türkler Ansklopeds, C: III, Ankara, 2002, s. 123–128, Zeynep TARIM
ERTUĞ, XVI. Yüzyıl Osmanlı Devlet’nde Culüs Ve Cenaze Törenler, Ankara, 1999, s. 89–132, 149–153.
2 Ünver GÜNAY– Harun GÜNGÖR, age, s. 84–85.
3 W. BARTHOLD, Orta Asya Türk Tarh Hakkında Dersler, Ankara, 1975. s. 23.