Page 40 - Bezemeli Mezar Taşları

YRD.DOÇ.DR. ASLI SAĞIROĞLU ARSLAN |KAYSERİ ZAMANTI IRMAĞI ÇEVRESİNDEKİ BEZEMELİ MEZAR TALARI
türbe adı verlen brbrnden lgnç mezar anıtları yapılmıştır. Bu anıt mezar yapısının
moda halne gelmes se Horasan ve Türkstan tara¼arında ortaya çıkmıştır. Kerpç ve
tuğla kullanılarak yapılan Karahanlı türbeler kare planlı kübk gövdel yapılardır .
41
Karahanlılarla başlayan, Gaznel ve Büyük Selçuklu devletler tarafından yapılmaya
devam ettrlen, proto tplern İslamyet önces Türk topluluklarında gördüğümüz,
“türbe” veya “kümbet” adı verlen mezar anıtları, Türk mezar mmars açısından çok
önemldr . Özellkle Büyük Selçuklular devrnde çok ve zengn örneklern gördü-
42
ğümüz bu anıt mezarlar genel olarak üç bölümden oluşurlar. Bunlar, yapının bodrum
katını oluşturan cenazelk (mumyalık) bölümü k bu bölümde ölü bulunur, toprak
üstünde kalan zyaret bölümü (bu bölümde sembolk olarak br çatma laht yer alır) ve
genelde çten br kubbe le dıştan da konk br külahla oluşturulan üst örtü bölümüdür.
Bu mezar anıtları öneml kşler çn yapılırken, halk yerleşme merkezler yakınında
mezarlıklara gömülüyordu.
Oğuzlar Karahanlılar gb Müslümanlığı kabul etmşler ve Müslüman Türk manasına
gelen Türkmen adını almışlardır. Oğuzlarda mezar br oda gb açılıyor, tavanı yapıl-
dıktan sonra onun üzerne de çamurdan kubbeye benzer külah kısmı lave edlyordu.
Oğuzlar bu mezarları Türkye’de blhassa Selçuklu devrnde yaygın br şeklde görülen
ve mütehassıslar tarafından Türk çadırına benzetlen kümbetler arasında yakın br
benzerlğn varlığına şaret edleblr .
43
Anadolu’ya Türklern gelmesyle, anıt mezar yapma anlayışı da taşınmıştır. Anadolu
Selçuklu, Beylkler ve Osmanlı dönemlernde sayısı bne yaklaşan çok değşk ve zengn
örneklerle mezar anıtları yaşatılmıştır 44 .
Anadolu Selçuklu dönemnden tbaren görülen kabartmalı mezar taşlarının burada
daha eskden yaşamış kavmlere at kabartmalı mezar stller le benzerlğ akla gelr.
Gerçektende Türkler bu topraklarda sonradan büyük çoğunluğu taş keslme unsuru le
zah ettkler heykel ve kabartmalarla karşılaşmışlardır. Fakat br süre geçp her k top-
lumun düşmanlığı ve zıtlığı bttkten sonra karşılıklı br kültür alışverş düşünüleblr .
45
41 Demet Karaçağ, age, s. 6.
42 Türbe ve Kümbet mmars hakkında daha fazla blg çn bkz. Mustafa Cezar, Anadolu Önces Türklerde
Şehr ve Mmarlık, İstanbul, 1977, s. 97-vd., Oktay Aslanapa, age, s. 19-vd, Orhan Cezm Tuncer, age,
s.13-50, Yaşar Çoruhlu, Türk Sanatının ABC’s, s.63,66,72., Gönül Öney, “İran ve Anadolu Selçuklu
Türbelernn Mukayeses”, Yıllık Araştırmalar Dergs, Ankara, 1981, Sayı:3, s.41-66.
43 Faruk Sümer, Oğuzlar, İstanbul, 1992, s.56.
44 Anadolu’dak Türbeler hakkında daha genş blg çn bkz. M.Oluş Arık, “Erken Devr Anadolu Türk
Mmarsnde Türbe Bçmler”, Anadolu (Anatola), Clt: XI, Anakara, 1970, Gönül Öney, agm, Hakkı
Önkal, Anadolu Selçuklu Türbeler, Ankara, 1996, Orhan Cezm Tuncer, age.
45 Tuncer Baykara, agm, s. 128.

40