Page 39 - Bezemeli Mezar Taşları

TÜRKLERDE YAS VE ÖLÜ D EFNETME ADETLERİNE GENEL BİR BAKI
ruhunu temsl etmek amacıyla dklmşlerdr . Balballar se ölen kşnn, hayatında
37
öldürdüğü düşmanlarının adına mezarına dklen taşlardır.
Balbalları üç ana kümede ncelenmştr. 1- VI –VIII. yüzyıllara at kabul edleblecek
küme; bunlarda fgürlern br elnde kılıç br elnde de kadeh vardır. 2- IX-XII. yüzyıllara
at olablecek küme; bunlarda k elde de kadeh vardır. 3- XI-XIII. yüzyıllara at ve eln
görülmedğ kümedr .
38
Göktürklerden sonrak Türk devlet olan Uygurlar (745-840), Şamanzm dnn terk
ederek Budzm ve Man dnn benmsemşlerdr. Uygurlarda da mezar üzerne taş dkme
geleneğnn devam ettğ görülmektedr. Uygurlar etrafında kadeh tutan heykelcklern
bulunduğu mezar taşlarına Bengütaş adını vermşlerdr ve uzunlukları 5-6m. bulan
bu örnekler Orta Asya’da Karabalgasun bölgesnde bulunmaktadır. Bu taşlar han veya
hakan ve onların derecesnde büyüklern adlarına dklmş olup, çoğunlukla hayvan
tasvrler le süslüdürler. Ölen kşnn bağlı olduğu budunun damgası taşlar üzernde
bulunmaktadır .
39
Uygurlar yerleşk br düzen kurdukları çn mezar mmarsne öneml katkılarda
bulunmuşlardır. Uygur Budst mmarsnde gelşen “stupalar” lhamını yurt tp çadır
şeklnden almıştı. Böylece hem stupa şekl hem de kurganlar İslamyetten sonrak Türk
mmarsnde mezar anıtlarının kaynağı olmuşlardır. Türklerden önce stupalar, br dn
kşlğn kemklernn ve eşyalarının korunduğu kubbel yapılardan barett. Bu yapılar
Türklerle brlkte tamamen mezar anıtı kmlğne bürünmüştür. Hoço şehrnn kuzey-
doğusunda yer alan ve Koş-Gumbaz olarak adlandırılan yapılar, Uygur stupalarının en
güzel örneklerndendr .
40
Karahanlılar (992-1211) İslamyet’ kabul eden lk Türk devletdr. Karahanlıların
İslamyet’ kabul etmesyle brlkte özellkle mezar anlayışı ve geleneğnde öneml değ-
şklkler olmuştur. Ancak yne de kşlern ölümsüzleştrlmes ve anıtsal mezar yapma
anlayışı devam etmştr. İslamyet’te ölen kş çn anıtsal mezar yapmak yasaklanmışsa da,
Türklern İslamyet’ kabul etmeden öncek nanışlarının etksyle mezar anıtları değşk
formlara bürünerek de olsa yapılmaya devam etmştr. İlk defa Karahanlılardan tbaren

37 Bu konuda daha genş blg çn bkz. Hkmet Tanyu, age, s.88-92, Abdülkadr İnan, Tarhte ve Bugün
Şamanzm, T.T.K.B., Ankara, 1972, s.178-231., W.Barthold, agm, s.515, Bahaddn Ögel, age, s.131-137, Cıro
Lo Muzıo, agm, s. 126-127, Oktay Bell, “Türklerde Taş Heykel ve Balballar”, Türkler Ansklopeds, C.
III, Ankara, 2002, s. 910-914. Yaşar Çoruhlu, age, s.99-100, Orhan Cezm Tuncer, Anadolu Kümbetler
(Selçuklu Dönem), Clt: I, Ankara, 1986, s.257-259.
38 Tuncer Baykara, “Asya Türk Kültürünün Br Unsuru Olarak Mezar Taşları”, Vakıf Haftası, S.10, Ankara,
1993, s. 127.
39 Demet Karaçağ, Bursa’dak 14-15. Yüzyıl Mezartaşları, Ankara, 1994, s.5.
40 Yaşar Çoruhlu, age, s.111-112.

39