Page 37 - Bezemeli Mezar Taşları

TÜRKLERDE YAS VE ÖLÜ D EFNETME ADETLERİNE GENEL BİR BAKI
luklarında tarhlernn başlangıcından ber var olan ve günümüze kadar dönem ve
bölge özellklernn etksyle, farklılıklar göstererek geleblen, ölü defnetme ve mezar
geleneğnn varlığı blnmektedr. Türklerde defn gelenekler ve mezar-mezar taşı le
lgl pek çok öneml araştırmacının çalışmaları varsa da, Türk kültür tarh açısından
değerlendrldğnde, bu çalışmalar çok da yeterl değldr. Araştırmamız ışığı altında
Türklerde mezar ve mezar taşı yapma geleneğnn günümüze kadar olan geçmşn
kronolojk olarak şu şeklde özetleneblr:
“Zyaret olunan yer manasında” olan ve ölü defnedlen, üzer bna le örtülmemş
çukura mezar, kabr denr . Türklerde mezar kelmesn fade etmek üzere muhtelf
27
kelmeler kullanıldığını öğrenmekteyz. Kereksür, kegür, kurgan, oba, bark, kümbet,
türbe... bunlardan br kaçıdır .
28
Türk topluluklarında mezar mmars ve bu mmarye bağlı sanat tarh konusu çne
gren çeştl unsurlar, Türk topluluklarındak ölümle lgl dn nanışlar sonucunda
ortaya çıkmıştır. Bu nanışlar proto Türk devrlerdek kültürlerde de vardır. Orta ve İç
Asya’da mezar mmars çok erken (neolotk) dönemlerden tbaren başlamıştır .
29
Türklerde ölülern lk mezarları çadırdan olmuştur. Evrenn küçük br model br
tür mkrokozmos olarak çadır, Türk mmarsnde hem evn hem de mezarın modeln
oluşturmuştur. Ntekm çadır formu, Selçuklu kümbetler ve Osmanlı türbelernde de
şekln muhafaza etmştr. Kazakstan’da ve Kırgızstan’da bugün mezarların hala çadır
formunu muhafaza ettğ anlaşılmaktadır .
30
En esk Türk mezar yapıları olarak blnen kurganlar, özellkle Hunlar ve Göktürkler
tarafından çok kullanılmıştır . Hun ölüm ve mezar geleneklernn en somut yansıması
31
kurganlar olmuşlardır. Kökü Türkçe “korumak” flnden gelen “kurgan sözcüğü, kale ya
da şehr anlamına da gelr. Toprak altındak mezar yapısının üstündek koruyucu taş ve
toprak yığınına kurgan denlmştr. Bu ad daha sonra tümülüs görünüşlü mezarlara sm
olmuştur. Dıştan br tepe görünümünde olan bu mezar yapıları, toprak altında mezar
odasından ve bu odayı kapatan üst örtüden oluşmaktadır. Mezar odasının duvarları
yatay ve düşey yerleştrlmş ağaç kütüklernden oluşturulurken, üst örtüde de ağaç
gövdelernn brbrne btşk krşler şeklnde dzlmes le oluşur. Mezar odası çersnde

27 Hkmet Tanyu, Türklerde Taşla İlgl İnançlar, Ankara, 1968, s.84.
28 Ünver Günay – Harun Güngör, age, s. 96.
29 Yaşar Çoruhlu, Erken Devr Türk Sanatının ABC’s, İstanbul, 1998, s.44.
30 Ünver Günay – Harun Güngör, age, s. 89.
31 Bu konuda daha genş blg çn bkz. B.Ögel, İslamyetten Önce Türk Kültür Tarh Orta Asya
Kaynak ve Buluntularına Göre, Ankara, 1999, Nejat Dyarbekrl, age, s.99-108, Yaşar Çoruhlu, age,
s.46-61, Oktay Aslanapa, Türk Sanatı I, İstanbul, 1972, s.1-2, Necbe Saraçoğlu, Türk Mezarlarına
Dar Araştırma, İstanbul, 1950.s.8.

37