Page 320 - Kayseri Ansiklopedisi Cilt 3

KAYSER‹ ANS‹KLOPED‹S‹ İNC / 311 [1271]

Kamus’ul-Alam, C III, İstanbul 1308, s. 1774;
İbrahim Hilmi Tanışık, İstanbul Çeşmeleri, C I,
İstanbul 1943, s.89-90; Ahmet Vefa Çobanoğlu,
“Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Külliyesi”, DBİ-
A, s. 402; Yasemin Kartal, İstanbul’da Etkin Bir
Bani Ailesi: Köprülüler, HÜ Sosyal Bilimler
Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi),
Ankara 2004, s. 60; Zerrin İlter, Salnamelere
Göre Osmanlı Devletinin Son Dönemlerinde
Bilecik, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sos-
yal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek
Lisans tezi), Eskişehir 2007, s. 36.
SULTAN MURAT TOPÇU

Külliyenin Tarihçesi ve Genel Özellikleri
XVII. yüzyılın sonu gibi yapı faaliyetleri-
nin azaldığı bir dönemde önemli bir yol
güzergâhı üzerinde olan İncesu* beldesi-
ne Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tara-
fından geniş programlı bir menzil külli-
yesi inşa ettirilmiştir. Külliyenin inşası ile
belde canlanmış ve önemli bir merkez
hâline gelmeye başlamıştır. Bilindiği üze-
re büyük programlı menzil külliyeleri
sultan, vezir ve devletin ileri gelenleri ta-
rafından imar, iskân, eğitim, ticarî, politik
ve güvenlik amaçlarına yönelik olarak
inşa ettirilmişlerdir. Bu külliyeler, inşa Merzifonlu Kara Mustafa’nın Kervansaray
önündeki büstü
ettiren banilerin vakfettikleri gayrimen-
kul ve paralarla işlemekteydi. Bugüne lüklerden muaf tutulma gibi ekonomik ve
kadar yayınlanan vakfiyelerde ve kayıt- sosyal ayrıcalıklarla menzil külliyelerinin
larda bu yapılardan imaret veya camii çevresine çekilmiştir. Bu sebeplerden do-
şerif adıyla bahsedilmekte olup, sonra- layı XVI. yüzyılın ikinci yarısından itiba-
dan ayrılan masraflara göre yapıların i- ren menzil külliyelerinin inşaaında bir
simleri tek tek zikredilmektedir. artış görülmektedir.
Osmanlı Devleti, XVI. yüzyılın sonlarına Umumiyetle menzil külliyeleri, klasik
doğru en geniş sınırlara ulaşmıştı. Fakat Osmanlı mimarisinde Fatih Külliyesi ile
Kanunî’nin ölümünden sonra zayıflayan başlayan ve Süleymaniye Külliyesi ile
devlet otoritesi sonucunda Anadolu’da devam eden şemadan farklı özellikler
ortaya çıkan Celali İsyanları, devleti kıs- göstermesiyle âdeta taşrada gelenekselle-
men de olsa zaafa uğratmıştı. Merkezî o- şen bir şema ortaya koyar. Klasik Os-
toritenin zayıfladığı bu dönemde kervan manlı külliyelerinde anıtsal cami, külliye-
yolları ve halkın güvenliği sağlanamadı- nin hâkim ve en büyük yapısıdır. Menzil
ğından ulaşım ve ticaret duraklamıştı. külliyelerinde ise cami, klasik Osmanlı
Daha sonra isyanları bastırıp emniyeti külliyelerindeki konumunu tamamen
sağlayan devlet, göçler ve çapulculuk gibi kaybetmiş, ticari işlevli kervansarayın ya-
sebeplerle terk edilen ve harap olan men- nında boyut ve mimari özellikleri bakı-
zillerin canlandırılmasına, yollar üzerine mından arka planda kalmıştır.
merkezî kervansaray olarak nitelendire- İncesu’daki Merzifonlu Kara Mustafa Pa-
ceğimiz menzil külliyelerinin yapılması- şa Külliyesi, geniş kapsamlı ve çok işlev-
na hız vermiş, özellikle derbent ve ıssız sel plan şemasıyla XVII. yüzyılın üçüncü
yollar bu nitelikteki yapılarla şenlendiril- çeyreğinde yapılan büyük bir yapı toplu-
miştir. Halk, vergi ve benzeri yükümlü- luğudur. Bir yerleşim yeri ve ticari mer-