Page 25 - kayseri_mihraplari

G IRIŞ | M IHRABIN TARIHÇESI

hadiste ise mihrap, meclislerin merkezi ve baş köşesi veya en duvarının dış yüzünde nişin planını aksettiren at nalı planlı
şerefli yeri manasında kullanılmıştır. taşıntılar yapmaktadır. 50

Bunlardan başka bazı tarihi kaynaklarda, Arap şairlerinin şiir ve VIII. yüzyılın ilk yarısından kalma Emevi mihraplarının bir
beyitlerinde mihrabın saray veya sarayın hükümdara ait kısmı, çoğunda cephe düzeninin yani kemer, kavsara ve sütun-
bazende heykelin konduğu nişi ifade ettiği anlaşılmaktadır. 46 celerin nasıl şekillendiği bilinememektedir. Yalnız Kasru’l
Hayru’ş-Şarki’de mihrap, yarım küre kavsaralı ve iki yandan
Hz. Muhammed (S.A.V.) ve dört halife döneminde kıble, sütuncelerle sınırlandırılmış hücreden ibarettir. Böylece
renkli bir çizgi veya üzerinde muayyen işaretler bulunan taş cepheden mihrabın ilk defa sütuncelerle sınırlandırıldığı ve
bir levha ile belirlenmiş ve gerek Medine’deki Mescid-i Nebe- yarım küre kavsara ile nihayetlendirildiği görülmektedir. 51
vi’de ve gerekse Basra, Küfe ve Fustat’daki ilk camilerde hücre
şeklinde bir mihrap yapılmamıştır. Emevi dönemi ile birlikte Abbasiler döneminde mihraplarda büyük bir gelişme olmuş,
yarım daire girinti yapan hücre şeklindeki mihrap, cami ve bunların gerek planlarına gerekse cephe düzenlerine yeni
mescitlerde görülmeye başlanmıştır. Hristyan kiliselerindeki unsurlar eklenmiştir. Asıl değişiklik ise, mihrapların basit bir
apsis yanında havralardaki kutsal niş, Budist mabedlerindeki hücre olmaktan çıkıp çerçeve, hücre, kavsara, köşelik, kitabelik
heykel koymaya mahsus nişler ve saraylardaki kabul ve taht ve sütunce gibi elemanlara yer verilmesiyle olmuştur. Özel-
salonlarının girintiden ibaret şekillerinden etkilendiği ileri likle dikdörtgen planlı hücreler bu dönemde uygulanmıştır. 52
sürülmüştür. 47
Abbasi Dönemi’nde ilk mihrap, günümüzde Bağdat müzesinde
Emeviler Dönemi’nde mihraplar, yarım daire veya at nalı bulunan ve Bağdat Halife Mansur Camii’ne (744) ait olduğu
planlı niş şeklinde gerçekleşmiştir. Yarım daire planlı niş sanılan El-Haseki Camii mihrabıdır. Bu mihrap köşelerden
şeklindeki ilk mihrap Medine Camii’nde tatbik edilmiştir. Bu sütuncelerle sınırlandırılmış yarım daire planlı hücre, dilimli 25
Halife I. Velid zamanında (707-709) Vali Ömer b. Abdülaziz kavsara ve at nalı kemerle oluşturulmuştur. Süslemeleriyle de
tarafından camiinin genişletilmesi sırasında gerçekleşti- dikkat çeken mihrabın, cephe düzeni incelenebilen en erken
rilmiştir. Aynı şekilde mihrap, daha sonra Fustat’daki Amr mihrap olması önemini arttırmaktadır. 53
Camii’nde (710-712) ve Şam’daki Emevi Camii’nde (706-715)
48
görülmektedir. Her üç camide görülen ilk mihraplar günü- IX. yüzyıl başlarında Samerra’da bulunan isimsiz mihrap
müze kadar gelmemiştir. dikdörtgen çerçeveli ve dikdörtgen planlı mihrapların geliş-
mesine öncülük etmiştir. Ukhaytır Sarayı (778) Mescidi
Basra Ömer Camii (745-746) mihrabı yarım daire planlı olup, Mihrabı dikdörtgen planlı hücre ve yarım kubbe kavsaradan
günümüze gelen en erken mihrap özelliğini taşımaktadır. meydana gelmiştir. Ayrıca kavsara kademeli sivri kemerle
Kasrul Hayru’ş-Şarki, Hırbetü’l-Mefcer (724- 743), Mişatta kuşatılmıştır. Cevzak’ül-Hakani Sarayı (836) mescid mih-
(740) ve Kasru’t-Tuba saraylarında yarım daire planlı mihrap rabı, köşelerden kademeli ikişer sütunce ile sınırlandırılmış
hücreleri bulunmaktadır. Bu mihrapların temelleri mevcut dikdörtgen planlı bir köşeden ibarettir. Samerra Ulu Camii
olduğunda planları belirlenebilmektedir. 49 (848-860) mihrabı dikdörtgen planlı bir hücreye sahiptir. Bu
da aynı şekilde köşelerine çift sütunceler yerleştirilmiş olarak
Ayrıca Ürdün’ün güneyinde bulunan Ummu’l-velid, Hane’z-Ze- karşımıza çıkmaktadır. Balkuvara Sarayı (847-861) camileri-
54
bib ve Kuseyru’l-Hallabad camilerinde mihrap nişleri at nalı nin mihrapları ile Damgan Tarıhane Camii (759-786) mihrabı
planlı olarak gerçekleştirilmiştir. Her üç mihrap camii kıble dikdörtgen çerçeveli ve dikdörtgen planlıdır. Samerra Ebu

50 Ö. Bakırer, a.g.e., s. 9.
46 M. Top, a.g.t., s. 7’den Lisanül Arap, s. 306. 51 M. Top, a.g.t., s. 10.
47 M. Top, a.g.m., s. 87. 52 M. Top, a.g.t., s. 10.
48 Ö. Bakırer, a.g.e., s. 6. 53 Ö. Bakırer, a.g.e., s. 9.
49 M. Top, a.g.t., s. 9. 54 Ö. Bakırer, a.g.e., s. 16.