Page 100 - kayseri-sehri

Dµ. MǺ±ÈÈ´¼ Kɳ´ | K±²³´µ¶ Ş´ºµ¶ (1830–1860)
Kayser şehr merkeznn nüfusunu tespt çn nceledğmz nüfus defterlernde,
Müslm ve gayrmüslm nüfus yapıları çn br takım tabrlern kullanıldığı anlaşıl-
maktadır. Müslümanlar çn amelmande, stbdal, mahall– ahere revane, müsnn,
15
16
13
14
nzamye, sıbyan (çocuk) ve tüvânâ; gayrmüslmler çn a’la (yüksek) edna (düşük),
17
18
evsat (orta), mahall– aher, mande ve reaya tabrler kullanılmıştır.
Nüfus Sayımındaki Usulsüzlükler ve 1848 Yılında Kayseri
ve Çevresinde Nüfus Yoklamasının Yenilenme Talebi
1847 senesnde yapılan nüfus yoklama sayımında usulsüzlüklern yapıldığına dar
padşaha brtakım şkâyetlerde bulunulmuştur. Bunun üzerne 1848 yılında Kayser
sancağı nüfus yazımına memur edlen Mralay Mehmed Remz Bey’n gönderdğ şuk-
kada, Kayser merkez ve köyler, padşahın emr ve fermanı üzerne yenden ele alınarak
nüfus sayımlarının yapıldığı belrtlmştr. İlk olarak Müslümanların nüfus sayımları
yapıldıktan sonra gayrmüslmlern nüfus sayımlarına başlanmıştır. Ne yazık k Rum
ve Ermen mlletne mensup ahal yazılırken czye usul ve esaslarına uygun hareket
edlmedğ çn brçok yanlışlıklar yapılmıştır. Bölgede görev yapan memurların çoğu
lyakatl memur olmadıkları ve czyenn mükelleËerden nasıl tahsl edleceğn bl-
19
medkler çn rastgele yazmışlardır. Bundan dolayı vardıkları yerlerde car olan usul
ve adedn zıddına ktdarı olan ve braz yaşlı görünenler “amelmandedr” dyerek
20
czyeden muaf tutmuşlardır. Ve brçoğunu da “alâ”dan “evsat”a aynı zaman “evsat”tan
da “edna” derecesne düşürerek verg verme durumunu etklemşlerdr. Gayrmüslm-
lerden haksız yere yapılan tenzlatlarla Hazne’y de epey zarara sokmuşlardır. Ancak,
yapılan yen düzenlemeyle tüm vatandaşlar hakkanyet üzere yenden yazılıp gadre
uğramayacak şeklde czye usul ve esasları tespt edlmştr. 21

13 Amel–mânde: İş yapmaktan kalmış, ş göremez durumunda olan. (Fert Develloğlu, Osmanlıca–Türkçe
Ansklopedk Lûgat, Aydın Ktabev, Ankara 2009, 31).
14 İstbdâl: Askerlğn btren erlere tezkere verp, yerne yenlern alma. (Develloğlu, 454).
15 Başka br yere göç eden.
16 Müsnn: yaşlı, kocamış, htyar. (Develloğlu, 741).
17 Nzâmye: lk askerlk devres. (Develloğlu, 843).
18 Tüvânâ: güçlü kuvvetl. (Develloğlu, 1115).
19 Czye: Müslüman memleketlernde eskden Hrstyan tebadan alınan baş vergsdr. Osmanlılar da bu
usulü kabul etmşler ve Czye’y âlâ (yüksek), evsat (orta) ve ednâ (küçük) olmak üzere üçe ayırmışlardı.
Bu da 4, 2, 1 altın olarak alınırdı. Buna sıra le âlâ, evsat ve ednâ denrd. Bu mktarların para raycne
göre değşebldğ gb kadın ve çocuklardan czye vergs alınmazdı. (Mdhat Sertoğlu, Osmanlı Tarh
Lûgattı, Enderun Ktabev, İst 1986, 67).
20 İhtyarlık veya sakatlık yüzünden şe yaramaz hale gelenlere denr. (Sertoğlu, 16).
21 BOA. A. MKT. 103/99. [30 Zlhcce 1263/9 Kasım 1847].

100