Page 96 - kayseri-sehri

Dµ. MǺ±ÈÈ´¼ Kɳ´ | K±²³´µ¶ Ş´ºµ¶ (1830–1860)
Osmanlı İmparatorluğu’nda devletn kuruluşundan hemen sonra “Memleket Tah-
rr” adı altında öncelkle düşmandan alınan topraklar üzerndek halkın gelrlern ve
ellernde bulundurdukları arazy belrlemek çn sayım ve yazım yapılmıştır. Tahrrler
sonucunda tutulan defterler, asker almada, verglendrme ve dğer kamu hzmetlernn
görülmesnde başvurulan ana kaynak olduğundan büyük br ttzlkle saklanmıştır.
XIX. Yüzyılın başlarında, mparatorluğu dağılma ve çöküşünü durdurma çabala-
rıyla brlkte nüfus, araz ve mal–mülk sayımı yenden önem kazanmaya başlamıştır.
Ntekm II. Mahmud, Osmanlı–Rus Savaşı’ndan sonra oluşturduğu özel br meclsle
bütün ülkey kapsayan genel br nüfus sayımının yapılmasına karar verd. 1830 baha-
rında çoğunluğunu dn görevllern oluşturduğu nüfus sayım memurları Anadolu ve
Rumel’dek bütün eyalet, sancak, kasaba ve köylerde sayıma başladılar. Sayım şnde
dn görevllernn terch edlmesndek asıl amaç, sayımın şerata aykırı olmadığını
halka kabul ettrmektr. Sayımdak esas gaye erkek nüfusunu tespt etmektr. Mahalle
mahalle gezlerek yapılan sayımda Müslüman–Hrstyan ayrımı esas alınmış, Müslüman
olmayanlar Rum, Ermen ve Yahud ayrımına tab tutulmuşlardır. Sayım sonuçlarının
değerlendrlmes ve bundan böyle nüfus şleryle uğraşmak üzere İstanbul’da “Cerde
Nezaret” adı le yen br bakanlık kuruldu. Eyalet ve sancak merkezlernde se buna
paralel olarak nüfus şlerne bakmak üzere “Defter Nazırlığı” oluşturuldu. 4
Tanzmat’tan sonra düzenl merkez nüfus kayıt sstemnn kurulmasıyla brlkte,
bütün ülke düzeynde yen br nüfus sayımı 1844 yılında yapılmıştır. Fakat bu sayım da
eksk br sayım olmuştur. Esasen Osmanlı Devlet’nde sağlıklı nüfus sayımı çalışmaları-
nın 1877–78 Osmanlı–Rus Harb sonunda başladığı görülmektedr. Osmanlı Devlet’nn
5
19. yüzyıldak nüfusu se savaşlara bağlı olarak sürekl değşklğe uğramıştır. Ancak
nüfus le lgl dkkat çeken husus, özellkle yüzyılın knc yarısından tbaren toprak
kayıplarına rağmen göçlern etksyle nüfusun artış göstermesdr. Özellkle Sırbstan,
Yunanstan, EËak–Boğdan ve Bulgarstan’ın Osmanlı Devlet’nden ayrılmalarıyla İmpa-
ratorluk sınırları çndek Müslüman nüfus oranı gderek artarken gayrmüslm nüfus
oranında azalma olmuştur. 1820–1830 yılları arasında İmparatorluğun dahîlndek
toplam Müslüman nüfus sayısı 21.300.000 kş olup toplam nüfusun %59.6’lık kısmını
oluşturuyordu. 1870–1880 yılları arasında se Osmanlı Devlet sınırlarında yaşayan
toplam Müslüman nüfusu 26.650.000 kşye yükselmş olup Müslüman nüfusun toplam
nüfusa oranı se %76.2’ye kadar çıkmıştır. 6

4 Çadırcı, 45.
5 A. Güler, 202.
6 Yakup Karataş, Sultan II. Abdulhamd Dönem’nde Erzurum (Sosyal, Ekonomk, İdar ve Demografk Yapı),
(Yayımlanmamış Doktora Tez), Atatürk Ünv. Sosyal Blmler Ensttüsü, Erzurum 2010, 89.

96