Page 60 - kayseri-sehri

Dµ. MǺ±ÈÈ´¼ Kɳ´ | K±²³´µ¶ Ş´ºµ¶ (1830–1860)
1) Mutasarrı²arın Yetksnn Kısıtlanması: Ankara Ferklğ’nn, Kayser Sancağı
Mutasarrıfı Yusuf Paşa ve Kayser kaza nabne 1838 yılında gönderdğ hükümde şu
hususlara yer vermştr: Bundan önce Kayser lvasına tayn edlen mutasarrıËar saray
tamr ve döşemelern değştrlmesn bahane ederek fakr fukara halktan “kudûmyye”
25
adı altında beşer onar akçe verg almaktadırlar. Belrlenen normal verg dışında bu tür
vergler yüklennce halk, ödeyecek takat kalmadığından perşan duruma düşmüştür.
Bundan böyle Kayser Mutasarrıfı olanların saray tamr ve döşeme değştrme mas-
raËarı adı altında halktan “kudûmyye” vergler almamaları hususunda “emr– şerf”
gönderlmş ve emrlere aykırı hareket edlmemes konusunda uyarılar yapılmıştır. 26

b) Mütesellm: Mütesellm; tesellüm eden, (eskden mülk teşklâtta) teslm edlen
alan, verg tahsldarı ve kaymakam anlamına gelmektedr. Tanzmat’tan önce val ve
27
mutasarrıËarın uhdelernde bulunan sancak ve kazaların daresne memur edlenler
hakkında kullanılır br tabrdr. Lügat manası teslm olunan şey alıp kabul eden demektr.
Bunlara “voyvoda” denlrd. II. Mahmud zamanında merkezyet usulü tess edlnceye
kadar vezrlerle mîr– mîrân gb mansıp sahplernn ekseryet sefere gttkler zaman
mansıplarını “mütesellm” le dare ederlerd. Bunların gelrler mütesellmler tarafın-
dan toplanır ve kendlerne gönderlrd. Bazı yerlern mütesellmler yarı mut yarı as
olan yerl derebeyler dyse de onlar tarafından da mansıp sahplerne maktu surette
br mktar gelr verlrd. 28

Mütesellmlk müesseses, XVI. yüzyılın sonlarından Tanzmat Dönemne kadar,
Osmanlı Devlet’nde mevcudyetn devam ettrmştr. Mütesellm aslında beylerbey-
nn, sancakbeynn vekl olan kşdr. Mütesellm göreve atandığı zaman, mutasarrıf
29
tarafından ona “gerek htsâb ve subaşılık ve resm– arûs ve öşr– şer’yye ve rüsum–ı bagat
ve havâs addolunan cüz ve küll tarafımıza at cürüm ve cnayet ve sulh–ı syasete müte’allık”
şler yürütmek üzere “buyruldu” yazılırdı. Kayser Sancağı mütesellm olan Hüseyn
30
Ağa’nın Temmuz 1828–Ocak 1830 yılları arasındak 19 aylık Kayser vergler tahsl
etmekle görevlendrlmştr. 31
Araştırmanın kapsadığı dönemde (1830–1860) mütesellmlerle lgl brtakım şkâ-
yetler tespt edlmştr. 29 Eylül 1835’te Kayser mütesellm olarak görev yapan Musa
Ağa, gayrmüslmlerden topladığı vergden 40 bn kuruş zarar ettğ gerekçesyle

25 Kudûmyye: Uzak yoldan gelen br büyüğe, o yern halkı tarafından sunulan armağan. Develloğlu, 525.
26 BOA. MŞH. ŞSC. d. 6016, 16/28. [6 Rabulevvel 1255/20 Mayıs 1839].
27 Develloğlu, 782.
28 Pakalın, II, 639.
29 Gündüz, 181.
30 Karagöz, XVIII. Asrın Başlarında Kayser, 151.
31 BOA. D. BŞM. d. 9531, 3. [29 Şaban 1245/23 Şubat 1830].

60