Page 58 - kayseride_ticaret_ve_sanayi

Kadir Dayıoğlu
Sarma tezgâhta dokumaların boyları istenilen uzunlukta yapılmaya imkan sağla-
dığından Sarız düz dokumalarının boyları oldukça uzundur. Yörede; Yer Kilimi, Duvar
Kilimi, Sedir (Divan) veya Kanepe Yaygıları, Ahretlik Dokuma (Öbür Dünya Kilimi),
Çuval, Yük Perdesi, Yük Kilimi, Heybe, Yastık, İta, Oklavalık, İğlik, Tuz Torbası/Çantası,
Sütlük, Palaz/Palas gibi dokuma ürünlerine rastlanmıştır.
(Zahide Şahin).

Güherçile
Güherçile, barutun önemli bir hammaddesi. “Potasyum nitrat” olarak bilinen
güherçile tabiatta, toprakla karışık olarak bol miktarda bulunur. Osmanlı toprakları
güherçile açısından çok zengindi. Buralardan elde edilen ve damıtılarak saflaştırılan
güherçileler, İmparatorluğun çeşitli yerlerinde bulunan baruthanelere (Barut Fabrika-
larına) gönderilirdi. 1700-1900 yılları için İstanbul dışında Selanik, Gelibolu, Bağdat,
Mısır, Budin baruthanelerinden söz edilmekte. Kayseri’de, “Baruthane” olarak bilinen
ve günümüze kadar gelen bir Baruthane semtinin olduğunu biliyoruz. Burada “barut”
mu üretilirdi yoksa üretilen “güherçile”nin barut fabrikalarına gönderildiğinden mi bu
ismin verildiğini bilemiyoruz. Yok, Kayseri’de de bir “Baruthane” varidiyse, neredeydi
ve ne zaman üretime geçti? En azından, çalışmalarımda bir bilgiye rastlayamadım.
Ancak; Osmanlı’nın son yıllarında, faaliyette bulunan tesise “kalhane” deniyor. Kalhane;
“kal”ın arıtıldığı iş yeri anlamına geliyor. Yani buna; her türlü malzemeyi ihtiva eden
bir karışımın, bir takım proseslerden (fiziksel ve kimyasal) geçirilerek asıl maddeye
ayrıldığı yer anlamı verebiliriz.

Konumuz barutun hammaddesi güherçile olunca, saf halde bulunmayan, karışım
halde bulunan güherçile, rafine edilerek saflaştırılıyor, buradan da muhtelif yerlerde
bulunan (mesela Bakırköy/İstanbul) barut fabrikasına gönderiliyor. O nedenle, “Kay-
seri’de barut fabrikası vardı!” türünden kayıtlar pek doğruyu yansıtmıyor.

Barut üretimi devletin tekelindeydi ama özel baruthanelere de izin verilmekteydi.
Güherçile açısından, özellikle Mısır, bolluğu ve kalitesi açısından önde gelen bölgeydi.
Rumeli’nin bir çok yerleşim yerinin yanı sıra Anadolu’da Kayseri, Konya, Sivas, Boğazlı-
yan, Nevşehir, Develi, Niğde, Ankara vs. önemli güherçile kaynaklarına sahip yerlerdi.
Güherçile fabrikalarının idaresinin Tophane-i Amire Müşiriyeti’nin denetimine
geçmeden evvel buralarda yine devlet tarafından işletilen “güherçile kalhaneleri”nin
bulunduğu ve yönetimlerinin de Ermeni ustalar tarafından yapıldığı bilinmekte. Bu
yapılanmada da Dadyanlar (Arakel), uzun süre söz sahibi olmuş. Ancak, Tophane Müşiri

58