Page 62 - kayseride_ticaret_ve_sanayi

Kadir Dayıoğlu
ve kumaş üreticileri için, hem de Hollanda ve Almanya’ya ihraç edilmek üzere ala cehri
üretiliyordu.” diyor Donald Quataert, “Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü”
isimli eserinde. Yine aynı eserde; “19. yüzyılın sonlarında Avrupalı seyyahlar, Kayseri
tepelerinde kendi kendilerine büyüyen ala cehri çalıları bulunduğunu, yöre insanları
için bu ürünü toplamanın hemen hemen hiçbir emek harcamadan gelir elde etmenin
bir yolu olduğunu bildirirler. Ne var ki, durum eskiden farklıydı. Sentetik boyaların
geliştirilmesinden, doğal boya maddelerinin büyük değer kaybına uğramasından önce,
ala cehri büyük arazilerde ala cehri özenle yetiştirilirmiş.” denilmekte.

Iplik

Yukarıda anılan eserde iplik üretimi için şu not düşülmüş: “İplik üretimi, değişik
şehir, kasaba ve köylerde çeşitli örgütlenme biçimleri altında yapılıyordu. Binlerce köy
evinde özgür işgücü iplik eğiriyordu. Bu faaliyet, genellikle, aile içi tüketim veya yakın
pazarlarda düzensiz satışlar için yürütülüyordu. Aynı zamanda tüccarlar, çok geniş eve
iş verme sistemleri oluşturmuştu. Köylerde ve kasabalarda pek çok hane halkı onlar için
çalışıyordu. Kayserili tüccarlar, çok geniş bir üretim ağı kurmuşlardı. Adana’dan pamuk
(burada üretilenin yüzde 70’i) alıyor, Orta ve Kuzey Anadolu’daki iplik üreticilerine
dağıtıyorlardı. (…)Zileli üreticiler, Kayseri tüccarlarından büyük miktarlarda Adana
pamuğu aldılar, bu pamuğu eğirdiler ve Kırım’a ihraç edilecek düşük kalite basma doku-
dular. (…)1840’ların ortalarında, Kayserili tüccarlar, elle iplik eğilenlere dağıtmak üzere
önemli miktarda 3.000 balya Adana pamuğu alıyordu. Ama 1850’lerin ortasında artık,
Kayseri’nin pazarlama ağları ve imalat organizasyonu yapılan bir merkez olarak önemi
kalmamıştı”. Bunun nedeni de, 18. yüzyılın sonu, 19. yüzyılın başında, İngiltere’de, sanayi
devriminin etkisiyle, üretilen daha ucuz ve daha kaliteli ipliklerin Osmanlı ve diğer ülke
pazarlarına girmesi. Tabii, Kayseri tüccarlarının, İngiltere ve Avrupa’da üretilen ve ithal
edilen ipliğe karşı yoğun bir “artçı hareket yürüttüğü ama başarılı olamadığı”, tarihi
kayıtlarda yer almakta. Artık; “19. yüzyılın büyük bir kısmında, İngiltere, ağartılmamış
iplik piyasasına neredeyse tamamen hakim olmuştu.”

Bu konuda şu bilgiyi de verelim: “Kayseri ve yöresi önemli bir iplik üretim merkezi
sayılamazmış.” Kayseri, üretimden daha çok “ham ve mamul” madde ticareti ile uğra-
şırmış. Bu önemli bir tespit. Bir başka tespite göre, Donald Quataert’in ifadesi ile; “(…)
Boyahanelerde, ortalama olarak, iplik dokuma atölyesine göre daha fazla işçi bulunurdu,
yine de boyahanelerin boyutları da pek büyük olmazdı. İzmir’de, boyahanelerde bine
yakın işçi iplik boyuyor ve ince pamuklu kumaşların üzerine desen basıyordu. Kayseri

62