Page 54 - seyit-burhanettin-mezarligi

Y. D. D. A S A | S
B
H. M
, M

M
T

Karahanlılar le başlayan, Gaznel ve Büyük Selçuklu Devletler tarafından yapılmaya devam
ettrlen, proto tplern İslamyet önces Türk topluluklarında görülen, “türbe” veya “kümbet”
adı verlen mezar anıtları, Türk mezar mmars açısından çok önemldr . Özellkle Büyük
51
Selçuklular devrnde çok ve zengn örnekler görülen bu anıt mezarlar genel olarak üç bölüm-
den oluşurlar. Bunlar, yapının bodrum katını oluşturan cenazelk (mumyalık) bölümü k bu
bölümde ölü bulunur, toprak üstünde kalan zyaret bölümü (bu bölümde sembolk olarak br
çatma laht yer alır) ve genelde çten br kubbe le dıştan da konk br külahla oluşturulan üst
örtü bölümüdür. Bu mezar anıtları öneml kşler çn yapılırken, halk yerleşme merkezler
yakınında mezarlıklara gömülüyordu. Karahanlı Dönemnde mezar taşlarında fgür kullanı-
mının azalması, dn kaynaklarda kesn br hüküm bulunmamakla brlkte, İslamyet’te bol
süslemel ve gösterşl öğelern hoş karşılanmaması düşüncesne dayanmaktadır. Ancak, mezar
taşlarında, İslamlık önces Şamanst ve Budst geleneğe at fgürlerle “İslam gelenek ahenkl
br bçmde sentezlenmştr . Türklern mezar taşlarındak sembolzm anlayışı, kültürel brçok
52
değşme paralel değşmelerle günümüze kadar gelmştr.
Br mlletn geçmşyle geleceğ arasında canlı br bağ oluşturan mezar taşları, İslamyet
sonrasında, üzerlerne şlenen Arapça, Farsça ve Türkçe ktabeler, kuf ve sülüs yazının çeşt-
lern, hat sanatının öneml örneklern meydana getrrler. Bu ktabeler hat sanatı açısından
taşıdıkları ehemmyetn yanında, kullanılan unvan ve lakaplar açısından kültür tarhçlernn
ve edebyatçıların üzernde durması gereken brnc el kaynaklardır .
53
Oğuzlar Karahanlılar gb Müslümanlığı kabul etmşler ve Müslüman Türk manasına gelen
Türkmen adını almışlardır. Oğuzlarda mezar, br oda gb açılıyor, tavanı yapıldıktan sonra onun
54 üzerne de çamurdan kubbeye benzer külah kısmı lave edlyordu. Oğuzların bu mezarları;
Türkye’de blhassa Selçuklu Devrnde yaygın br şeklde görülen ve araştırmacılar tarafından
Türk çadırına benzetlen kümbetler arasında yakın br benzerlğe şaret etmektedrler .
54
Anadolu’ya Türklern gelmesyle, anıt mezar yapma anlayışı da taşınmıştır. Anadolu Sel-
çuklu, Beylkler ve Osmanlı Dönemlernde sayısı bne yaklaşan çok değşk ve zengn örneklerle
mezar anıtları yaşatılmıştır . Taş nne ve taş babalar genellkle mezarda yatan şahsın heykel
55
şeklnde bçmlendrlen taşlardır. Göktürkler ve Uygurlar dönemlernde yan İslamyet önces
dönemdek mezar taşlarının bçmlendrlşler, İslamyet sonrasına özellkle Anadolu’ya
geleneğn uzantısı olarak yansımıştır. Anadolu Selçuklu Dönemnde mezar taşları, taş nne
ya da taş baba şeklnde yapılmamakla beraber; fgürlü mezar taşları le karşılaşılmaktadır.
Anadolu Selçuklu Dönemnden tbaren görülen kabartmalı mezar taşları, Anadolu’da daha

51 Türbe ve kümbet mmars hakkında daha fazla blg çn bkz. Mustafa CEZAR, Anadolu Önces Türklerde
Şehr ve Mmarlık, İstanbul, 1977, s. 97–vd., Oktay ASLANAPA, age, s. 19–vd, Orhan Cezm TUNCER, age,
s. 13–50, Yaşar ÇORUHLU, Türk Sanatının ABC’s, s. 63, 66, 72., Gönül ÖNEY, “İran ve Anadolu Selçuklu
Türbelernn Mukayeses”, Yıllık Araştırmalar Dergs, S: 3, Ankara, 1981, s. 41–66.
52 İsmal, DOĞAN, agm, s. 22.
53 Beyhan KARAMAĞARALI, Ahlat Mezar Taşları, 1992, s. 31.
54 Faruk SÜMER, Oğuzlar, İstanbul, 1992, s. 56.
55 Anadolu’dak türbeler hakkında daha genş blg çn bkz. M. Oluş ARIK, “Erken Devr Anadolu Türk Mmarsnde
Türbe Bçmler”, Anadolu (Anatola), C: XI, Ankara, 1970, Hakkı ÖNKAL, Anadolu Selçuklu Türbeler,
Ankara, 1996, Orhan Cezm TUNCER, Anadolu Kümbetler, 1986.