Page 52 - seyit-burhanettin-mezarligi

Y. D. D. A S A | S
B
H. M
, M

M
T

şaretlernn kullanıldığı görülür. Bunların br kısmının (başta öldürülen düşmanları temslen
dklen balballar olmak üzere) bugünkü anlamda heykel kavramını karşılamadığını; Esk Türkçe
dönemne at yazıtlarda ve dğer eserlerde bedz / bedz sözcüğünün hem resm, süs, süsleme,
bezek, bezeme anlamlarında hem de heykel…anlamında kullanıldığını belrtmek gerekr ”.
40
Göktürkler’de (M. S. VI–VIII. yy) Hunlar gb ölülern kurganlara gömmüşlerdr. Ancak
Göktürkler yen br mmar anlayışla ölen kşnn hatırasına yapılmış mezar küllyeler nşa
etmşlerdr. Bunlardan en önemller Orhon Irmağı kıyılarında bulunan, Kültgn, Blge Kağan
ve Tonyukuk mezar küllyelerdr. Orhon Yazıtlarına göre, br kş öldüğü zaman mezarına önce
üzer yazılı büyük br taş (Bengütaş) dklrd. Sonra bunun etrafına ölenn hayatta öldürdüğü
düşman sayısı kadar başları koparılmış heykeller konulurdu. Mezarın uzaktan görülmes çn
büyük br sırık dklr ve yanına ahşaptan (fevkalade zamanlarda taştan) bark nşa edlrd .
41
Çn kaynaklarında, erken Türkler arasında en ayırt edc ve en sağlam gelenek olarak abde
komplekslernden (ev, barklardan) bahsedlr. Moğolstan, Tuva ve Altay’da olduğu kadar Kır-
gızstan ve Kazakstan’da da çok sayıda oldukları kaydedlen bu abdeler, sıklıkla mezarlıklar
çersnde ya da ayrı br yerde gruplar halnde bulunmaktadırlar. Bunlar genellkle br kare
görünümlü 15’e 20 metrekare br alanı kaplayan taş levhalardan yapılmış br duvar görünümünde
olup, ortasında küçük taşlardan ya da çakıl taşlarından küçük br tümsek bulunmaktadır.
Karenn kenarları baş noktasına göre yönlendrlmştr. Grş doğu kenarına yerleştrlmş;
ve çoğunlukla aynı kenarda br sıra oluşturan çeştl sayılarla şeklsz taşlarla (balbal) brlkte
nsan bçml br ktabe bulunmaktadır . “Balballar”ın Türklerce dklmş lk mezar taşı olup
42
olmadığı günümüzde hala tartışma konusudur. J. P. ROUX, İBNİ FADIL’ın balbalların ağaçtan
52 yapıldığını tespt ettğn, bu tesptn doğru olduğunu, ne var k bunların ağaçtan yapılmış
heykeller olmayıp, sadece toprağa saplanmış oklar olduğunu kabul etmekte: buna XII. yy.’da
yaşamış İranlı şar Nzam’nn tesptlern dell olarak göstererek, balballarla mezar taşlarının
ayrı şeyler olduğuna şaret etmektedr . İlk araştırmalarda balbal olarak tanımlanan, ancak
43
halk arasında taş nne ve taş baba dye blnen heykeller aslında lk Türk mezar taşlarıdır. Bu
heykeller mezarda yatan kşnn ruhunu temsl etmek amacıyla dklmşlerdr . Balballar se
44
ölen kşnn, hayatında öldürdüğü düşmanlarının adına mezarına dklen taşlardır.
Esk Türklerde yaygın br dğer ölü gömme âdet se, ölen kşnn mezarı başına, kend
heykel “sn” ve öldürdüğü düşmanları smgeleyen kabaca yontulmuş taşlar olan balbalların
dklmes d. Bu mezar heykeller 8. yy’dan 14. yy.’a kadar sürekllğn devam ettrmş olup;
Moğolstan, Tuva, Güney Altay, Çn Türkstan’ı, Kazakstan ve Ukrayna’da rastlanılmıştır. Taş

40 Bedz kavramı hakkında daha ayrıntılı blg çn bkz: Semra ALYILMAZ, Cengz. ALYILMAZ. “Esk Türk Kadın
Heykellernn Düşündürdükler”, TEKE, C: III, S: 4, 2014, Erzurum, s. 11/33.
41 Necbe SARAÇOĞLU, Türk Mezar Taşlarına Dar Araştırma, İstanbul, 1950, s. 8.
42 Cıro Lo MUZIO, agm, s. 125–126.
43 Harun GÜNGÖR,“Kayser ve Çevresnde Bazı Mezar Taşları”, I. Kayser Kültür ve Sanat Haftası Konuşmaları
ve Teblğler, Kayser, 1987, s. 48.
44. Bu konuda daha genş blg çn bkz. Abdülkadr İNAN, Tarhte ve Bugün Şamanzm, T. T. K. B., Ankara, 1972,
s. 178–231., W. BARTHOLD, agm, s. 515, Bahaddn ÖGEL, age, s. 131–137, Cıro Lo MUZIO, agm, s. 126–127, Oktay
BELLİ, “Türklerde Taş Heykel ve Balballar”, Türkler Ansklopeds, C. III, Ankara, 2002, s. 910–914. Yaşar
ÇORUHLU, age, s. 99–100, Orhan Cezm TUNCER, Anadolu Kümbetler (Selçuklu Dönem), C: I, Ankara,
1986, s. 257–259.