Page 51 - seyit-burhanettin-mezarligi

T·´¯º³´»³ M³Í°´ T°¸½ Dµ¯×³ G³º³¼³Ðµ¼³ Bµ´ B°¯½¸

gelenekselleşmş, çok değşk usul ve âdetler olmuştur. Bu usul ve âdetler, Türklern İslam-
yet’ kabulünden evvel ve sonra dye k ana grupta toplamak mümkündür .
34
Türk topluluklarında mezar mmars ve bu mmarye bağlı sanat tarh konusu çne gren
çeştl unsurlar, Türk topluluklarındak ölümle lgl dn nanışlar sonucunda ortaya çıkmıştır.
Bu nanışlar proto Türk devrlerdek kültürlerde de bulunmaktadır. Orta ve İç Asya’da mezar
mmars çok erken (neolotk) dönemlerden tbaren başlamıştır .
35
Türklerde ölülern lk mezarları çadırdan olmuştur. Evrenn küçük br model br tür mk-
rokozmos olarak çadır, Türk mmarsnde hem evn hem de mezarın modeln oluşturmuştur.
Ntekm çadır formu, Selçuklu kümbetler ve Osmanlı türbelernde de şekln muhafaza etmştr.
Kazakstan’da ve Kırgızstan’da bugün mezarların hala çadır formunu muhafaza ettğ anlaşıl-
maktadır. Kurgan en esk Türk mezar yapılarından brdr. Türkler’n ölen kşnn yernn bell
36
olması çn mezar odası üzernde genş br dare bçmnde toprak veya taş yığarak yaptıkları,
pramt şeklndek tümseklere kurgan adı verlmektedr.

En esk Türk mezar yapıları olarak blnen kurganlar, özellkle Hunlar ve Göktürkler tara-
fından çok kullanılmıştır . Hun ölüm ve mezar geleneklernn en somut yansıması kurganlar
37
olmuşlardır. Kökü Türkçe “korumak” flnden gelen “kurgan sözcüğü, kale ya da şehr anlamına
da gelr. Toprak altındak mezar yapısının üstündek koruyucu taş ve toprak yığınına kurgan
denlmştr. Bu ad daha sonra tümülüs görünüşlü mezarlara sm olmuştur. Dıştan br tepe
görünümünde olan bu mezar yapıları, toprak altında mezar odasından ve bu odayı kapatan
üst örtüden oluşmaktadır. Mezar odasının duvarları yatay ve düşey yerleştrlmş ağaç kütük-
lernden oluşturulurken, üst örtüde de ağaç gövdelernn brbrne btşk krşler şeklnde 51
dzlmes le oluşur. Mezar odası çersnde ahşap sandukada mumyalanmış ceset bulunur .
38
Hun dönemne at bnlerce kurgandan en önemller; Non–Ula, Pazırık, Esk bölgesndek
kurganlardır. Hun dönemnde çok gelşme gösteren kurgan yapıları, brçok unsurla brleşerek
İslamyet’ten sonra görülen türbe ve kümbetlern kaynaklarından br olmuştur .
39
Kurgan, Göktürkler dönemnde de öneml br mezar yapısı olarak kullanılmaya devam etmş-
tr; ancak Göktürkler yen br mmar anlayışla ölen kşnn anısına yapılmış mezar küllyeler
nşa etmşlerdr. Göktürk Devlet’nde mezar taşı dkme geleneğ ölen kşnn heykeln yapma
şeklndeyd. Hatta erkek olanlarına “taş baba”, kadın olanlarına se, “taş nne” adı verlmekte
d. Göktürklerden kalma, çok gelşmş br portreclk anlayışı le gerçekç br üslupla yapılmış
çok sayıda taş baba ve taş nne günümüze ulaşmıştır. Heykel ya da tasvr se “Bedz” olarak
kaynaklarda smlendrlmektedr. “Esk Türk heykeller le lgl çalışmalarda Türk heykellern
adlandırmak çn genel olarak “kamennaya baba”, “taş baba”, “taş nne”, “balbal”, “bedz”… kavram

34 Alım KARAMÜRSEL, “Türklerde Mezar…. “, s. 293–97.
35 Yaşar ÇORUHLU, Erken Devr Türk Sanatının ABC’s, İstanbul, 1998, s. 44.
36 Ünver GÜNAY – Harun GÜNGÖR, age, s. 89.
37 Bu konuda daha genş blg çn bkz. Bahaeddn ÖGEL, İslamyetten Önce Türk Kültür Tarh Orta Asya
Kaynak ve Buluntularına Göre, Ankara, 1999, Nejat DİYARBEKİRLİ, age, s. 99–108, Yaşar ÇORUHLU, age, s.
46–61, Oktay ASLANAPA, Türk Sanatı I, İstanbul, 1972, s. 1–2, Necbe SARAÇOĞLU, Türk Mezarlarına Dar
Araştırma, İstanbul, 1950, s. 8.
38 Kurganların kuruluş yapısı çn bkz. Nejat DİYARBEKİRLİ, age, s. 15–19, Yaşar ÇORUHLU, age, s. 46–50.
39 Yaşar ÇORUHLU, age, s. 51.