Page 53 - seyit-burhanettin-mezarligi

T·´¯º³´»³ M³Í°´ T°¸½ Dµ¯×³ G³º³¼³Ðµ¼³ Bµ´ B°¯½¸

heykeller ve balballar 6. yy’dan tbaren kurgan ve kült merkezlernde yaygın olarak dklmeye
başlamıştır. 13. yy’dan tbaren ağaçtan da yapılmaya başlanmıştır. Kurganın üstünde, çevresnde
ya da “esterlk” olarak adlandırılan etrafı çevrl kült merkezne yerleştrlmektedr. Genellkle
kurganın üzerne brs kocayı dğer de karısını temsl eden k mezar heykel dklmekteyd .
45
Bazen tek başlarına durmakta, ancak genelde matem yernn taş halkasının doğu tarafında, çok
nadren de mezarların ve kurganların önünde bulunmaktadırlar . Bunlar ölen kş ya da kşler
46
bazen de ata ruhlarını veya br tanrıyı temslen mezar taşına yakın br anlayışla dklmştr .
47
Ölen kşnn varlığının elle tutulur bçmde sürmesn sağlamak amacıyla yapılmışlardır. Taş
heykeller, balballara oranla mümkün olduğu kadar ayrıntılı ve özentl şlenmektedr. Heykel-
lern hemen hepsnn belden aşağısı, toprağa saplanması çn düz br şeklde daralarak, aşağı
doğru nmekte ve taşın alt kısmı nspeten svrltlmektedr. Baş kısımları gövdeye kıyasla daha
büyük ve saçsız olduğu görülmektedr. Genelde erkek heykellern kısa boylu, tıknaz, sakalsız,
r burunlu oldukları görülmektedr . Bazı heykellern çene kısımlarında kısa ve seyrek br
48
sakal gösterlmştr. Bıyığın erkekler arasında çok moda olduğu anlaşılmaktadır. Örneklern br
kısmı bacak bacak üstüne atmış oturur durumda gösterlrken; çok büyük br kısmı bacakları
belrtlmeden düz br şeklde yapılmışlardır.
Göktürklerden sonrak Türk devlet olan Uygurlar (745–840), Şamanzm dnn terk ederek
Budzm ve Man dnn benmsemşlerdr. Uygurlarda da mezar üzerne taş dkme geleneğnn
devam ettğ görülmektedr. Uygurlar etrafında kadeh tutan heykelcklern bulunduğu mezar
taşlarına Bengütaş adını vermşlerdr ve uzunlukları 5–6m. bulan bu örnekler Orta Asya’da
Karabalgasun bölgesnde bulunmaktadır. Bu taşlar han veya hakan ve onların derecesnde
büyüklern adlarına dklmş olup, çoğunlukla hayvan tasvrler le süslüdürler. Ölen kşnn 53
bağlı olduğu budunun damgası taşlar üzernde bulunmaktadır .
49
Uygurlar yerleşk br düzen kurdukları çn mezar mmarsne öneml katkılarda bulun-
muşlardır. Uygur Budst mmarsnde gelşen “stupalar” lhamını yurt tp çadır şeklnden
almıştı. Böylece hem stupa şekl hem de kurganlar İslamyet’ten sonrak Türk mmarsnde
mezar anıtlarının kaynağı olmuşlardır. Türklerden önce stupalar, br dn kşlğn kemklernn
ve eşyalarının korunduğu kubbel yapılardan barett. Bu yapılar Türklerle brlkte tamamen
mezar anıtı kmlğne bürünmüştür. Hoço şehrnn kuzeydoğusunda yer alan ve Koş–Gumbaz
olarak adlandırılan yapılar, Uygur stupalarının en güzel örneklerndendr .
50
Karahanlılar Dönemnde mezarı anıtlaştırma düşünces, İslam anlayışa ters düşse ble
başka bçmlere bürünerek devam etmştr. İslamyet’ kabul eden lk Türk devlet Karahanlı-
lar Dönemnde kşlern ölümsüzleştrlmes ve mezar yapma anlayışı devam etmş; lk defa
bu dönemden tbaren türbe adı verlen mezar anıtları yapılmıştır. Karahanlılarla başlayan
Gaznel ve Büyük Selçuklarla devam eden türbe veya kümbet adı verlen mezar anıtları Türk
mezar mmars açısından oldukça önemldr.

45 Oktay BELLİ,”Türklerde Taş Heykel ve Balballar”, Türkler Ansklopeds, C: III, 2002, s. 910–914.
46 E. TRYJARSKİ, Türkler ve Ölüm. (Çev: H. ER, Dü.) İstanbul, 2011.
47 Yaşar ÇORUHLU, Erken Devr Türk Sanatı. 2011.
48 Oktay BELLİ,. Kırgızstan’da Taş Heykel ve Balballar, İstanbul, 2003.
49 Demet KARAÇAĞ, Bursa’dak 14–15. Yüzyıl Mezar Taşları, Ankara, 1994, s. 5.
50 Yaşar ÇORUHLU, age, s. 111–112.