Page 50 - Kayseri Ansiklopedisi Cilt 2

KAYSER‹ ANS‹KLOPED‹S‹ DOK / 41 [521]

ilkel tezgâhlarda dokunmuştur. Dört te-
mel ayak üzerinde kurulan dokuma
tezgâhları; mamer, sermin tefe, tarak, kü-
cü ile ön ve arka ayakları üzerine sabit-
lenmiş olan tefeyi taşımaya yarayan iske-
leden oluşur. Karışık renkli dokumalarda
kücü sayısı ve kücülerin aşağı yukarı ha-
reket etmesini sağlayan ayaklıkların sayı-
sı artar. Ayaklıklar kücülere sağlam iplik-
lerle tutturulmuş vaziyettedir. Kücüler
ise ayakların yanı sıra aynı zamanda yu-
karıda düzen ağacına bağlanmıştır.
Tezgâh çözülmeden önce çözgü ipleri
hazırlanır. Dokumanın kaliteli olması
için kullanılacak iplerin numarası da
önemlidir. 6 numaralı iplik kalın, 24 nu-
maralı iplik en ince olandır. Tezgâhlarda
kullanım şekli ise 6-12 veya 12-24’tür. İp
ne kadar ince kullanılırsa kumaş o kadar
kaliteli çıkar. Hacılar bezine özellik katan Hacılar kumaşı dokuma tezgâhı (Z. Şahin)
çözgünün hazırlanması da şu şekildedir.
Bir paket ipe bir kilo olacak şekilde nişas- çıkrığa takılmış olan kaleme veya masu-
ta unu veya normal un bir kazan içerisin- raya tutturulur. Naran adı verilen ip yar-
de arabaşı hamuru olacak şekilde pişiri- dımıyla çevrilen çıkrıkla tekçe üzerindeki
lir. Pişirme işlemi kıvamını bulunca ka- ipler çözgü işlemi için kaleme, dokuma
zan ateşten indirilir. Önceden çarşıdan işlemi içinde masuraya sarılır. Sarma iş-
alınmış olan ipler geniş bir leğen içerisi- lemi çok sıkı bir şekilde yapılmazsa do-
ne düzgünce yatırılır. Şoy adı verilen ha- kuma sırasında pükleme adı verilen ipin
mur iplerin üzerine her tarafına işleyecek masuradan sıyrılması olayı gerçekleşir.
şekilde dökülür. Şoylama adı verilen bu 90 veya 100 cm enindeki dokumada ne
işlemde düzgün çaput sarılmış bir ağaç kadar çözgü kullanılacaksa o kadar ka-
yardımı ile ipler iyice bastırılır ve ipler sa- lem sarılarak çözgüye hazır hale getirilir. Sarız yöresi el örgüsü tozluk
baha kadar bekletilir. Buradan alınan ip- Önceden hazırlanmış olan iskele üzerine (Z. Şahin)
ler önce gölge bir yerde gerili olan ipler çözgü ipleri, belli sayıdaki kalemlerden
üzerine itina ile serilir, beklemeye bırakı- alınarak bir avuçta toplanır ve uç kısmı
lır. Daha sonra buradan alınan ipler gü- tezgâh üzerindeki çivinin birine takılır.
neşli bir yere asılarak iyice kurumaya bı- 36–40 m civarında bir top oluşur. İpler
rakılır. Kurumaya bırakılırken bir iki saat sıra ile tek tek çapraz (bir alt bir üst ol-
ara ile bir değnek yardımı ile dövülerek mak üzere) olarak kücü, tefe mili ve ta-
iplerin arası açılır ve yapışması önlenir. rakların arasından dikkatlice geçirilerek
Aynı zamanda ip üzerinde kaba şekilde hazırlanır. Taraklar arasından geçirilen
duran hamur artıkları uzaklaştırılır. İyice ipler diğer sermin ağacının kanallarından
kuruduktan sonra gelepler iki el arasına geçirilir. Çözgünün boşta kalan ucu ise
alınarak güzelce çırpılır ve kalan unları arka ve üst mamerden geçirilip gerginleş-
ayrıştırılır. Çırpılan gelepler örtülerin tirildikten sonra belli bir düzende 3-4 ay-
arasına konularak, bir gün de orada bek- rı top olacak şekilde toplanarak tezgâhın
letilir. Şoylama işleminde amaç ipliklerin 1-2 metre üst kısmında bir yere gerginleş-
tarak ve kücü hareketleri ile tüylenip tirilerek bağlanır. İplerin ucuna ağırlıklar
kopmalarına engel olmaktır. Şoylama iş- bağlanarak gerginleştirilip yukarıdan
leminden sonra hazır hale getirilen ge- aşağıya bırakılır. Bu asılan çözgü doku-
lepler önce tekçe üzerine takılır. Tekçe ma işi gerçekleştikçe ara ara tezgâha doğ-
üzerindeki gelepten ipin ucu alınarak, ru kaydırılır.