Page 47 - kayseride_ticaret_ve_sanayi

Kayseri’de Ticaret ve Sanayi
Üretici Için Ticarî Faaliyette Bulunan Alım ve Satım Yapan
Tüccar (Ticarî Müesseseleri ve Faaliyetleri)
Şehir iktisadiyatının bir diğer unsuru üretici-satıcı esnaftan sayı olarak daha az,
ancak iş hacmi bakımından daha büyük olan kısmını alım-satım yapan ve satan tüccar
diye adlandırılan kısım teşekkül ettirir. Tüccarlar yalnız kendileri ticaret yaptıkları gibi
meydana getirdikleri müesseselerle alım-satım yapmakta ve tamamıyla ticarî diyebi-
leceğimiz faaliyetleri yürütmektedirler. XVII ve XVIII. asırda Kayseri’deki tüccarları ve
ticarî müesseseleri ve faaliyetlerini bütün yönleri ile takip etmek için yeterli belge ve
bilgi bulmak mümkün olmamaktadır.
Bu dönem hakkında umumi, hususi üretim ve ticaret mal ve sermayesi hakkındaki
bilgiler, maalesef yok denecek kadar azdır. Konu ile alakalı bilgileri elde ettiğimiz en
zengin kaynaklar; Kayseri şer’iye sicillerindeki, başta “tereke kayıtları” olmak üzere
satış vesikaları veya vakıf eserleri ile ilgili olarak tamamı dolaylı belge ve bilgilerdir. (…)

Dönemin Kayseri’sinin ticarî imkânlarının belirlenmesinde “şirket” kelimesine
dikkat etmek gerekir kanaatindeyiz. Osmanlıda yaygın bir şirket kültürünün olduğu
bilinmektedir. Şirket; hukuk lisanında mevzu olarak ortaklık, bir adamın yapamayacağı
şeyi meydana getirmek ve mütemeddi olmak için birden ziyade şahısların muhtelif
suretlerle birleşmesidir. Kayseri’de bizim tetkik ettiğimiz belgelerde daha ziyade “şirket-i
akd” şeklinde kurulan şirketler bulunmaktadır. Şirket-i akd; iki veya daha fazla kimsenin
arasında bir akd; yani bir icab ve kabul ile husule gelen şirkettir ki, kazanılacak olan kâr
şirketi kuranların arasında müşterek olarak paylaşılır.
(…)Şirket-i akd’ler, şirket-i inân, şirket-i mufâveze ve şirket-i mudârebe gibi üç ayrı
şekilde teşekkül ettirilmektedirler. XVII ve XVIII. asırlarda Kayseri’de şirket-i akdin üç
ayrı biçimiyle ilgili çok fazla bilgi bulunmaktadır. Belgelerden, kurulan şirketlerin kim-
liklerine ulaşmak da mümkündür. Şirketler; hem Müslümanlar hem de gayrimüslimler
tarafından kurulabilmektedir. Yalnız Müslümanların veya gayrimüslimlerin kendi
aralarında kurdukları şirketler olduğu gibi Müslümanlar ile gayrimüslimlerin ortak
olarak kurdukları şirketler de bulunmaktadır.
Kayseri’deki tüccarların kurdukları şirketler; bizzat kendilerinin sermaye olarak
meydana getirdikleri kaynakları olduğu gibi, sermaye tarîkı ile, müşteri ve makbuz
karşılığı veya karz-ı şer’i ile ya da küçük sermayeler murâbâha karşılığı alınan sermaye-
lerden meydana getirilmiştir. Şirket sermayeleri için önemli bir diğer kredi kaynakları
ise, şehrin mahalle ve mahallelilerin ihtiyaçlarını karşılamak maksadıyla ayrılmış olan,
nakit paralardır. Belgelerde, “avârız ve nüzûluna mevkûf-ı nükûd” şeklinde kaydedil-
mişlerdir. Mahalle “mevkûf-ı nükûd mütevellileri” tarafından idare edilen paralar,
kıymetinin korunması veya gelirlerinin arttırılması için “murabaha” ya verilerek bu

47